ICOM SRBIJA NAGRADA 2024
Narodni muzej Kikinda
NMK - mesto susreta i dinamična institucija edukacije, izazova i inspiracije koja u partnerstvu sa zajednicom promoviše nasleđe.
Narodni muzej Kikinda je tokom 2023. godine bio u najvećoj meri usmeren ka promovisanju lokalnog nasleđa i razvoju publike, a najvažniji projekat bio je otvaranje novog galerijskog prostora pod nazivom Galerija Nova. Ovaj izlagački prostor, otvoren u aprilu izložbom SANU-a je u nastavku godine bio domaćin gostujućim izložbama Muzeja nauke i tehnike i Muzeja Republike Srpske. Narodni muzej Kikinda je u 2023. realizovao četiri sopstvene izložbe: Budišini – priča o porodici kroz nekoliko portreta, 100 nevidljivih – nikada ili davno izlagani eksponati, U društvu sa mamutom i Đorđe Radak Kikinđanin. U sklopu izložbi, muzej je organizovao tematske programe i radionice za sve starosne kategorije i kontinuirano imao u ponudi edukativne programe uz radne listove u okviru stalne postavke i u prostoru mlina Suvača kojim upravlja kao svojim depadansom. Izdavačka delatnost obuhvatila je istorijsku slikovnicu Velika zemlja – priče o našim selima i društvenu igru Kikinda: Avantura kroz grad. Osim regionalne saradnje, muzej je u 2023. godini nastavio rukovođenje međunarodnim projektom arheološkog istraživanja lokaliteta Anka Siget, Rabe koji implementira sa Univerzitetima u Viskonsinu i Mičigenu, Balkanološkim institutom i MZZSK Subotica uz finansiranje Nacionalnog fonda za nauku SAD-a. Međuinstitucionalna saradnja u oblasti arheologije realizovana je u sklopu istraživanja arheološkog lokaliteta Lalina humka u Mokrinu sa Institutom BioSens i Laboratorijom za bioarheologiju. Međuinstitucionalna saradnja u lokalnoj zajednici ostvarena je sa Centrom za stručno usavršavanje, Muzičkom školom, mnogobrojnim udruženjima, osnovnim, srednjim školama i predškolskom ustanovom, Gerontološkim centrom, lokalnom Turističkom organizacijom, Visokom školom strukovnih studija za obrazovanje vaspitača i Mokrin House-om u programu Rurban Days. Kustosi su tokom godine bili aktivni u stručnim udruženjima ICOM Srbija (ICOM SEE, ICOM CECA), Muzejskom društvu Srbije, u organizaciji konferencije u Čačku pod nazivom Atipični interpretativni alati u muzeju, Forumu slovenskih kultura, Udruženju Educa izobraževanje i saradnji sa ZAPROKUL-om na izradi Strategije razvoja kulture u Kikindi.
Inovativnost
Osnovni pomak muzeja u odnosu na prethodne godine je otvaranje novog galerijskog prostora površine oko 350 kvadratnih metara, opremljenog u skladu sa savremenim izlagačkim standardima čime je stvorena mogućnost gostovanja različitih zahtevnijih izložbi. Otvaranjem ovog prostora istovremeno je u potpunosti obezbeđen preduslov za započinjanje radova na rekonstrukciji stalne postavke, jer će u novoj galeriji muzej, i tokom izvođenja radova, moći nesmetano da radi sa publikom i time obezbedi kontinuitet, ali će i dodatno izbeći negativnu konotaciju “zatvorenog” muzeja. Ono što Narodni muzej Kikinda izdvaja od drugih muzeja u gradovima slične veličine je godišnja poseta od 26.733 posetilaca u 2023. godini. Naročito značajno u ovom zbiru su 137 ekskurzijskih i organizovanih grupnih poseta i radionica što je izuzetno važno imajući u vidu da Kikinda nije istaknuta turistička destinacija, kao i da se ne nalazi na glavnim državnim saobraćajnicama. Ovom broju posetilaca svakako doprinosi i velika prepoznatljivost muzeja u lokalnoj zajednici. Komunikacija koju muzej permanentno razvija sa publikom kroz izložbe, programe i radionice zasniva se na pristupačnosti i dijalogu. Upravo iz ovih razloga, mnogobrojna udruženja i ustanove prepoznaju muzej kao dobrog partnera i mesto u kojem žele da realizuju svoje ideje i sadržaje. Na taj način, kontinuirano se uspostavljaju nove saradnje i produbljuju već postojeće. Dodatnu karakteristiku kikindskog muzeja čini i mali broj stalno zaposlenih što doprinosi multidisciplinarnosti, timskom radu i podstiče angažovanje mnogobrojnih saradnika i volontera. Komunikacija muzeja nije usmerena samo ka publici, njenom razvoju i lokalnoj zajednici, nego i prema srodnim institucijama i kolegama u cilju kontinuiranog unapređenja rada i prakse, stručnog usavršavanja, kao i stalnog preispitivanja. Jedinstvenost u radu muzeja predstavlja organizacija manifestacije Mamutfest koja se održava od 2007. godine, postojanje namenski kreiranog Kluba za roditelje sa decom i uopšte kontinuiran rad sa najmlađima.
Galerija Nova otvorena je u aprilu 2023. godine gostujućom izložbom SANU-a pod nazivom U velikom formatu - slike akademika, XX vek, poklon umetničkoj zbirci SANU autorke Jelene Mežinski čime je ujedno i po prvi put u istoriji muzeja ostvarena saradnja sa Srpskom akademijom nauka i umetnosti. Izložbu su otvorili potpredsednica Vlade i ministarka kulture g-đa Maja Gojković i akademik Dušan Otašević upravnik Galerije SANU. Radovi na adaptaciji novog galerijskog prostora vršeni su u periodu 2021-2023. godine sredstvima Ministarstva kulture kroz program Gradovi u fokusu uz sufinansiranje Grada Kikinda. Radovi su podrazumevali vraćanje prostora u originalno stanje uz manje intervencije na postojećim otvorima u cilju obezbeđivanja veće transparentnosti i dostupnosti uz vođenje brige o očuvanju autentičnog izgleda objekta koji je nepokretno kulturno dobro – spomenik kulture od velikog značaja. Uz insistiranje na korišćenju kvalitetnih materijala, obrađeni su zidovi i podovi, uvedena nova elektroinstalacija, sistem protivpožarne zaštite, video nadzor i rasveta.
Otvorena izložba "U velikom formatu – slike akademika" u Kikindi (youtube.com)
Povod za realizaciju izložbe Budišini – priča o porodici kroz nekoliko portreta bila je akvizicija iz 2022. godine kojom je muzej od potomaka porodice na poklon dobio jedan grupni i dva pojedinačna portreta. Zahvaljujući saradnji sa Galerijom Matice srpske, pozajmicom su na izložbi objedinjeni svi dostupni portreti ove nekada najpoznatije kikindske porodice. Dodatni sadržaj izložbe činilo je porodično stablo koje je muzeju ustupljeno od strane jednog predstavnika porodice, a koje je muzej digitalizovao i dopunio svojim podacima. Otvaranje izložbe je okupilo desetak članova porodice, a do kraja trajanja izložbe, posredstvom muzeja, razmenjeni su kontakti sa ukupno 22 člana porodice Budišin od kojih većina nije imala međusobni kontakt. Putem ove komunikacije dodatno je i dopunjeno postojeće porodično stablo. Prateće sadržaje izložbe činile su radionice izrade porodičnog stabla, organizovana vođenja kroz gradski trg obilaženjem objekata koji su nekad bili u vlasništvu porodice Budišin i razgovor sa kustosima.
Budišini su se vratili u grad - izložba u Muzeju o najpoznatijoj kikindskoj familiji (youtube.com)
U sklopu manifestacije Muzeji za 10, odnosno Noći muzeja koja je naknadno otkazana, Narodni muzej Kikinda realizovao je izložbu pod nazivom 100 nevidljivih - nikada ili davno izlagani eksponati. Osnovni koncept bio je otvoreni depo u formi izložbe s obzirom da muzej nema mogućnost obezbeđivanja pristupa depoima široj publici. Izložba je podrazumevala odabir 100 predmeta iz zbirki muzeja koje prate zanimljive priče bilo da je tema način akvizicije, simbolika i reprezentativnost u smislu pojašnjenja nekog događaja ili običaja. Osnovna poruka izložbe bila je da muzejski predmet ne mora biti nužno star, lep i atraktivan, nego da to može biti bilo koji predmet koji priča priču o lokalnom nasleđu i prezentuje lokalne identitete, te da je u čuvanju naše današnjice neophodna uključenost šire lokalne zajednice. Tokom trajanja izložbe zahvaljujući komunikaciji sa publikom ažurirani su i dopunjeni podaci o izloženim predmetima i muzej je realizovao tri akvizicije.
Uz finansijsku podršku Pokrajinskog sekretarijata za kulturu, informisanje i odnose s verskim zajednicama, Narodni muzej Kikinda je krajem 2023. godine otvorio izložbu pod nazivom Đorđe Radak Kikinđanin. Saradnici izložbe bili su Matica srpska, Galerija Matice srpske i Muzej Vojvodine, a povod obeležavanje 200 godina od smrti Đorđa Đoke Radaka, najznačajnijeg građanina Kikinde XIX veka i drugog najvećeg dobrotvora Matice srpske u XX veku. Cilj izložbe bio je ukazivanje na značaj negovanja i podsticanja kulture sećanja i razumevanja njene važnosti u smislu komparacije sa sadašnjicom. Detaljnim konceptom izložba je podeljena na više segmenata: Đoka Radaka učenik, muž, Beograđanin, veleposednik, buntovnik, političar, osobenjak, pesnik i pisac, dobrotvor i smrt i nasleđe. U cilju približavanja ove teme publici i uvođenja novih interpretacija, angažovan je glumac kikindskog pozorišta koji je na otvaranju u ulozi Đoke Radaka uspostavio interakciju sa publikom, a u nastavku izložbe izveo u više navrata monodramu.
Kikinđanin Đorđe Radak jedan je od zadužbinara Matice srpske (youtube.com)
Kikinda: Otvorena izložba "Đorđe Radak Kikinđanin" u Narodnom muzeju (youtube.com)
U 2023. godini Narodni muzej Kikinda je publikovao istorijsku slikovnicu pod nazivom Velika zemlja – priče o našim selima. Ova slikovnica nastala je kao rezultat istoimene izložbe realizovane pre više godina kojom su publici predstavljena sela kikindske opštine. Sadrži po desetak priča u vezi sa svakim selom koje su napisane u formi novinskog članka sa atraktivnim naslovom. Pričama se ilustruju zanimljivosti u istoriji devet sela kikindske opštine, a istovremeno daje širi istorijski i društveni kontekst s obzirom da je u nekim od ovih sela nakon Drugog svetskog rata došlo do potpune promene nacionalne strukture stanovništva. U 2023. godini muzej je publikovao i dečiju društvenu igru pod nazivom Kikinda: Avantura kroz grad. U toku igre učesnici otkrivaju lokalne identitete i time razvijanju svest o vrednosti i značaju korišćenja i čuvanja nasleđa. Igra za cilj ima angažovanje roditelja sa decom kroz međugeneracijsko učenje i zabavu.
Osim saradnje sa srodnim ustanovama po pitanju istraživanja i pozajmice predmeta, muzej je u 2023. godini izložbenu delatnost obavljao u saradnji sa Muzejom nauke i tehnike iz Beograda preuzimanjem nagrađene izložbe Leta pre neta, sa već navedenom Srpskom akademijom nauka i umetnosti, Ambasadom Republike Poljske preuzimanjem arheološke izložbe Borba sa zubom vremena i na regionalnom nivou po prvi put sa JU Muzejom Republike Srpske iz Banja Luke preuzimanjem izložbe Zmijanjski vez – svetsko nematerijalno nasleđe. Izložbom i organizacijom radionica ovog unikatnog veza u saradnji sa veziljama iz udruženja žena i preduzetnicama, skrenuta je pažnja lokalne zajednice i približen pojam nematerijalnog nasleđa i njegove raznolikosti. Posebno značajna bila je interakcija sa potomcima kolonista posle Drugog svetskog rata koji i sami još uvek čuvaju znanje i primerke ovog veza kao svojevrsnu vezu sa zavičajem.
Plave niti na belom platnu u koje je utkana sudbina žena Zmijanja (youtube.com)
U društvu sa mamutom je participativna izložba koja je otvorena u okviru Mamutfest-a 2023. U realizaciji je učestvovalo dvanaestoro dece uzrasta 7 - 12 godina. Izložba je predstavljena kao ogromna slikovnica na čijim su stranicama iscrtane ilustracije priče o mamutu. Ideje za ilustracije nastale su u ciklusu likovnih radionica gde su učesnici osmislili i crtali priču o mamutu, a zatim elemente sa različitih crteža spajali u zajedničke kolaže. Kolaži su bili projektovani na zid, deca su iscrtavala njihove konture, a kasnije ih bojila pastelima. Putem ovog programa deca su kreirala muzejski sadržaj za svoje vršnjake i time im pružila informacije o paleontološkom otkriću na njima svojstven način, kroz izmišljenu priču o životu mamuta. Sa sličnom idejom kreiranja participativne izložbe za decu, muzej je u 2022. godini realizovao interaktivnu izložbu pod nazivom Muzej u očima dece sa kojom je u maju i junu 2023. godine gostovao u Narodnom muzeju Zrenjanin.
Mamutfest je jedinstveni muzejski festival za decu i porodicu koji muzej organizuje od 2007. godine, svakog drugog vikenda u septembru. Cilj manifestacije je promocija i popularizacija nasleđa i obeležavanje godišnjice otkrića Kikindskog mamuta. Mamutfest predstavlja svojevrsnu rođendansku proslavu mamutice Kike i sadrži veliki broj radionica, izložbe i animacione programe, dramske i muzičke nastupe. U okviru festivala se svake godine održava Bazar muzeja i ideja na kom svoje pedagoške programe i kolekcije promovišu muzeji iz Srbije i regiona. Godine 2023. na bazaru su učestvovali: Muzej nauke i tehnike, Narodni muzej Srbije, Galerija slika Sava Šumanović u Šidu, Narodni muzej Leskovac, Muzej Vojvodine, Istorijski muzej Srbije, Muzej naivne umetnosti Ilijanum Šid, Galerija matice srpske i PTT muzej Beograd. U okviru Mamutfesta 2023. otvorena je gostujuća izložba Leta pre neta Muzeja nauke i tehnike koja je u prethodnoj godini bila proglašena za najbolju izložbu u Srbiji.
Slavljenička atmosfera na 17. Kikinom rođendanu (youtube.com)
Svakodnevni edukativni programi muzeja u sklopu stalne postavke bili su programi čiji cilj je upoznavanje i istraživanje lokalnog nasleđa (identiteta grada) i dopuna školskom programu. Ti programi se osim na postavci realizuju u edukativnom prostoru pod nazivom Klub – prostor za istraživanje, učenje i zabavu, namenjenom deci, porodicama i posetiocima u sklopu školskih ekskurzija. U stalne edukativne programe spadaju: Muzej od A do Š (radionica otkrivanja stalne postavke muzeja na srpskom i mađarskom jeziku), Kikinda od A do Š (outdoor radionica na gradskom trgu), radionice U društvu sa sovama, Suvača – mlin ravnice, Kikin zabavni program koje prate radni listovi. Kao dopuna školskom kurikulumu realizovane su brojne muzejske radionice u okviru programa Muzej kao učionica koje svojim sadržajem koreliraju sa nastavnim temama iz istorije, srpskog jezika, likovne kulture, biologije... Osim navedenih, realizovane su i mnogobrojne radionice u okviru gostujućih izložbi.
Dvosmerna komunikacija sa zajednicom doprinela je prepoznavanju muzeja kao dobrog partnera i značajnu logističku podršku u implementaciju raznovrsnih programa. U saradnji sa Turističkom organizacijom, muzej je učestvovao u manifestaciji Sovembar koja se bavi fenomenom zimovališta sova. U partnerstvu sa Centrom za stručno usavršavanje realizovao je program za Noć istraživača. Obezbedio je podršku događaju Rurban Days Mokrin House-a kroz manju izložbu o NKS i film Gorana Gajića o grupi Laibach. U saradnji sa udruženjima socijalne zaštite održano je nekoliko inkluzivnih radionica za osobe sa invaliditetom, obolele od multipleskleroze i posebni programi za osobe treće životne dobi. Kontinuiranu praksu angažovanja volontera, organizaciju letnjeg i zimskog dečijeg kampa i podršku organizaciji koncerta neformalne grupe građana muzej je nastavio i tokom 2023. godine. Kao mesto u kojem se dodeljuju školske diplome, vrši prijem prvaka, organizuju književne večeri, koncerti muzičke škole i stručna praksa đaka, muzej se pozicionirao kao svojevrsni centar okupljanja lokalne zajednice.