ICOM SRBIJA NAGRADA 2024
Alternativna Cuca Sokić: crteži
Milana Kvas
Gorana Stevanović
Spomen-zbirka Pavla Beljanskog
„Alternativna Cuca Sokić: crteži – skriveni svetovi jedne umetnice“ Projekat nas uvodi u intimni prostor jedne od najvažnijih srpskih umetnica pružajući uvid u neočekivani crtački sloj njenog opusa.
Dve eminentne instituicije, Spomen-zbirku Pavla Beljanskog i Narodnu biblioteku Srbije, ujedinila je želja da kroz zajednički projekat „Alternativna Cuca Sokić – crteži“, obeleže 110 godina od rođenja velike srpske slikarke i akademika Ljubice Cuce Sokić (1914–2009), kao i da javnosti prikažu do sada u najvećem broju nepoznate radove umetnice. Predstavljanjem različitih konceptualnih i likovnih opredeljenja slikarke iz njenog bogatog crtačkog opusa, napravljen je odabir od 182 reprezentativna rada na osnovu vrednog poklona porodice Gatalović, koja je obema ustanovama darovala preko 800 radova na papiru Ljubice Sokić. Prvu izložbenu celinu činili su radovi iz Spomen-zbirke Pavla Beljanskog, koji pripadaju ciklusu „Šaljivi crteži“. Narativni, bogate imaginacije, najzanimljiviji crteži iz ovog ciklusa pokazuju dodirne tačke sa tadašnjim pojavama fantastike i nadrealističkih poetika kao vidovima nove figuracije u srpskoj i evropskoj umetnosti šezdesetih godina 20. veka. Drugu izložbenu celinu iz Grafičke zbirke Narodne biblioteke Srbije, predstavlja korpus crteža, studija i skicen blokova, koji su u najvećem broju u funkciji kompleksnog ilustratorskog opusa Ljubice Sokić. Izloženi su i kultni časopisi iz lične biblioteke umetnice koji su je inspirisali za nove vizuelne obrasce u motivski bogatom ilustratorkom opusu Cuce Sokić, koji obuhvata animalističke motive, portrete, figure i istorijske kostime. Izložba je upotpunjena printovima ličnih fotografija umetnice, u najvećem broju do sada nepoznatim u javnosti. Scenografsko rešenje kamernog dela postavke uključilo je autoportret slikarke i niz ličnih predmeta, sa kutkom za listanje fotografija umetnice i slušanje njenog glasa na radiju u posebno režiranim emisijama na osnovu arhivskih snimaka Radio Beograda. Interaktivnost doživljaja je obogaćena mogućnošću „listanja“ Cucinih crteža iz blokova za crtanje u digitalnom formatu na tač-skrinu. Povezujući tematski i po likovnoj poetici na prvi pogled naspojiv korpus radova u jedinstvenu organsku celinu, projekat „Alternativna Cuca Sokić: crteži“ potvrđuje izuzetnu stvaralačku ličnost Ljubice Sokić i izražava duboku zahvalnost njenim naslednicima, porodici Gatalović.
Projekat je doneo nove interpretacije malo poznatog segmenta stvaralaštva slikarke. U odnosu na paralelan, apstraktan način likovnog promišljanja prisutan u njenom slikarstvu, između ostalih, predstavljeni su crteži naglašene iracionalnosti i složene metaforike koji često unose nemir i osećaj neprijatnosti, a koji odlikuje i antiestetizam u savremenim radovima Miodraga Dada Đurića, Ljube Popovića, Vladimira Veličkovića i Radomira Reljića. To su radovi koji su nastajali u trenucima slobodnog vremena (na marginama dopisa, službenih akata, kovertama, poleđini dokumenata, zbog čega imaju i dokumentarnu vrednost) dok su, sa druge strane, izuzetno intimni i neposredni, pokazujući široke i različite preokupacije umetnice na polju figurativnog izražavanja. Specifičnost muzejskih predmeta uslovila je inovativnost u dizajnu postavke koji je rezultirao izradom mobilnih držača u funkciji dvostranog posmatranja dokumenata. Do sada neistražena lična biblioteka umetnice, deo Zaostavštine Ljubice Sokić u Narodnoj biblioteci Srbije, bila je važan izvor i polazište za postavljanje teze o vezama crtačkog opusa umetnice sa savremenim tendencijama u domaćoj i francuskoj literaturi i ilustraciji. U ovoj grupi crteža ogleda se i angažovanost brojnih osobina Cucine stvaralačke ličnosti, od sposobnosti opšteg zapažanja, isticanja detalja i emocije, do bogatstva mašte. U katalogu izložbe, obe autorke predstavile su opus Cuce Sokić u fondovima svojih institucija, kao i dosadašnje programske aktivnosti koje su promovisale njeno stvaralaštvo. U osnovnim studijskim tekstovima analizirani su odabrani primeri iz crtačke prakse umetnice u ključu novih tumačenja i interpretacija. Izložbu je pratio i niz programa namenjenih publici različitih uzrasta, od autorskih vođenja kroz izložbenu postavku, razgovora sa nekadašnjim strudentima Cuce Sokić – akademicima Dušanom Otaševićem i Slobodanom Šijanom, razgovora sa naslednikom Ljubice Sokić i poklonodavcem Miomirom Gatalovićem, pozorišne predstave Tetara mladih Mišolovka, radionice crtanja za učenike Škole za dizajn „Bogdan Šuput“, kao i stručnog predavanja istoričarke umetnosti Žakline Ratković o kontekstu druge polovine 20. veka u kome se razvijala umetnost Ljubice Sokić.
Aktivnosti
Katalog izložbe U bogato ilustrovanom katalogu prema dizajnu Veljka Damjanovića, u uvodnim tekstovima istaknut je značaj proslavljanja 110 godina od rođenja Ljubice Sokić. Osvrt na umetnička dela i druge predmete slikarke iz Spomen-zbirke i Narodne biblioteke Srbije, upotpunjen je pregledom realizovanih projekata posvećenih ovoj istaknutoj umetnici. Glavni, studijski tekstovi autorki izložbe o najnovijim akvizicijama radova Sokićeve dobijenim od porodice Gatalović, rezultat temeljnog naučnoistraživačkog rada, objašnjavaju do sada u najvećoj meri nepoznat crtački opus slikarke. Kako navodi recenzent tekstova prof. emerita Irina Subotić: „Obe autorke su bile suočene sa veoma izazovnim zadatkom, jer su o Ljubici Sokić napisane mnoge knjige i studije: one su taj zadatak izvršile izvanredno profesionalno, superiorno i novatorski – poštujući pritom dosadašnje rezultate drugih kolega, doprinoseći našoj struci na najbolji način svojim autentičnim, originalnim i studioznim pristupom, koji je obogatio stvaralačku biografiju naše velike slikarke na najbolji način, a time i našu celokupnu istoričarsko-umetničku struku.“
Koncept izložbene postavke Da bi se atraktivno predstavila slojevitost konceptualnih preokupacija Ljubice Sokić u mediju crteža, osmišljena je postavka u sinergiji scenskih, zvučnih i digitalnih elemenata, koja je, uz printove fotografija umetnice i pojedinih likovnih ostvarenja, uspela da postigne interaktivnost sa publikom. Mogućnost dodirivanja eksponata (kopije originalnih fotografija i crteža, listanje crteža iz Cucinog bloka na tač-skrinu), emitovanje glasa umetnice preko radio aparata, ambijentalna muzika u prostoru, pojačali su osećaj bliskosti na relaciji umetnica-delo-publika koji je već u osnovi imao dozu intimnog zahvaljući malim formatima crteža i dokumentarnom karakteru podloga na kojima su nastajali (pozivnice, dopisi, koverte i sl.) Dizajn postavke uradila je Dragana Vilotić, režiju zvuka Milana Nikić, a korišćeni su originalni radijski zapisi inturvjua sa umetnicom zahvaljujući saradnji sa Radio Beogradom, dok je muzika u prostoru bazirana na kompozicijama čuvenog srpskog gitariste i kompozitora Jovana Jovičića, savremenika Cuce Sokić.
Autorska vođenja tokom trajanja izložbe U terminima četvrtkom, danom kada je ulaz za posetioce Spomen-zbirke besplatan, održana su autorska tumačenja izložbe, kako bi se posetiocima približio izložbeni koncept postavke radova na papiru Ljubice Sokić iz perioda od ranih pedesetih do kasnih sedamdesetih godina 20. veka. Publici je predstavljen tematski krug koji se kreće od interesovanja umetnice za (ne)stvarnost prirodnog sveta do kompleksnih kompozicija koje pokazuju dodirne tačke sa pojavama fantastike i nadrealističkih poetika kao vidovima nove predmetnosti u nacionalnim i međunarodnim okvirima. Publika je u dijalogu sa autorkama izložbe bila u prilici da sazna najbitnije podatke vezane za crtački opus Ljubice Sokić, kulturnoistorijski kontekst njihovog nastanka, ali i najvažnije činjenice iz života umetnice. U cilju inkluzije osetljivih društvenih grupa, jedno od četiri autorska vođenja održano je sa tumačenjem na znakovnom jeziku.
https://www.facebook.com/share/p/1XVhKUvqUy/
https://www.facebook.com/share/p/18rMrxyR8s/
https://www.facebook.com/share/p/15efxgz6oQ/
https://www.instagram.com/spomenzbirkapavlabeljanskog/p/DD9KVLOoNIV/
https://www.instagram.com/spomenzbirkapavlabeljanskog/p/DDhIf_-IBqd/
https://www.instagram.com/spomenzbirkapavlabeljanskog/p/DDPGcNmo_VU/
Legende i Cuci: Dušan Otašević i Slobodan Šijan U okviru pratećeg programa izložbe priređeno je veče sa akademicima Dušanom Otaševićem i Slobodanom Šijanom. Eminentni stvaraoci srpskog slikarstva i filmske umetnosti, podelili su sa publikom svoje uspomene na studentske dane u klasi profesorke Ljubice Sokić, koja je predavala na Akademiji likovnih umetnosti u Beogradu u periodu od 1948. do 1972. godine. Kroz različite segmente, razgovor je protekao u osvrtu na početke formiranja likovnog izraza ovih stvaralaca u širem kontekstu beogradske umetničke scene šezdesetih i sedamdesetih godina 20. veka, u turbulentnom vremenu promena na političkom, društvenom i kulturnom planu. Program je realizovan sa idejom da se sagleda ne samo stvaralačka dimenzija Cucine ličnosti, već i ona pedagoška, predstavljajući je kao voljenu i cenjenu profesorku koja je svoje studente ohrabrivala i podsticala da osnažuju svoje kreativne potencijale, stasavajući u zrele umetničke ličnosti koje će postati nosioci emancipatorskog duha modernizma u nekadašnjoj SFRJ.
https://www.facebook.com/share/p/1EpPwffbi4/
https://www.instagram.com/spomenzbirkapavlabeljanskog/p/DC9JLVzoWYx/
Sinergija izložbe i muzejske predstave Spomen-zbirka Pavla Beljanskog je povezala dva projekta, izložbu i muzejski teatar, s ciljem da se povodom 110 godina od rođenja Ljubice Sokić i Bogdana Šuputa, slikara čija se dela čuvaju u njenim muzejskim zbirkama, postigne veća vidljivost obeležavanja ovog jubileja u javnosti. Tako je tokom trajanja izložbe Alternativna Cuca Sokić: crteži odigrano 12 izvođenja predstave Cuca i Bogdan. Neizrečeno., inspirisane životima dvoje slikara blisko povezanih prijateljstvom. Dramaturškom interpretacijom činjenica uz upotrebu različitih medija i scenskih efekata, publika je dobila priliku da informacije iz biografija Cuce Sokić i Bogdana Šuputa, vezanim za njihove boravke u Beogradu, Parizu i Novom Sadu, doživi kroz savremenu formu procesne drame obogaćene harmonično isprepletanim stvarnim i izmišljenim događajima. Poseban emotivan efekat donela je participativnost publike u ključnim scenama muzejske predstave.
https://www.youtube.com/watch?v=oZ4XH1XTAWQ
https://www.facebook.com/share/p/18mWYfRA4e/
https://www.instagram.com/spomenzbirkapavlabeljanskog/p/DDCEh7CoYQg/
https://www.instagram.com/spomenzbirkapavlabeljanskog/p/DDl-1rAI9UA/
O Cuci Sokić iz porodičnog ugla Porodica Gatalović je u više navrata darivala Narodnu biblioteku Srbije i Spomen-zbirku Pavla Beljanskog vrednim delima i predmetima Ljubice Sokić. Zahvaljujući poklonima između 2020. i 2023, preko 800 radova na papiru čuvene slikarke poslužilo je kao osnova za osmišljavanje izložbe. Miomir Gatalović, doktor istorijskih nauka, dobitnik nagrade Matice srpske „Ilarion Ruvarac“ za istoriju, koji posvećeno promoviše stvaralaštvo Ljubice Cuce Sokić, u razgovoru sa autorkama izložbe govorio je o životu umetnice kroz svoja sećanja i uspomene na vreme provedeno s njom. U osvrtu na godine detinjstva, kao i ličnog i profesionalnog sazrevanja Ljubice Sokić, publika je imala priliku da čuje niz činjenica koje su uticale na formiranje njenog autentičnog likovnog izraza. Svest o važnosti zadužbinarsva i legatorstva, Cuca Sokić prenela je i na svoje naslednike, koji su nastavili sa činom darivanja uglednim institucijama kulture i umetnosti širom Srbije, nakon slikarkine smrti 2009. godine.
https://www.facebook.com/share/p/19Qi53cAPy/
https://www.politika.rs/scc/clanak/656260/o-cuci-sokic-iz-porodicnog-ugla
https://www.instagram.com/spomenzbirkapavlabeljanskog/p/DE7VGTVoTYP/
Svet crteža Ljubice Cuce Sokić U okviru pratećeg programa izložbe održano je predavanje Žakline Ratković, muzejske savetnice iz Muzeja savremene umetnosti u Beogradu. U kolekciji ove institucije čuvaju se crteži Dada Đurića, Uroša Toškovića, Radomira Reljića, kao i Ljubice Sokić, na kojima se uočava afinitet prema narativnosti, metaforičnom i hiperboličnom. Crteži Ljubice Sokić u periodu od pedesetih do sedamdesetih godina 20. veka donose širok repertoar tema, a pored slika i crteža u kojima dominira asocijativno shvatanje pejzaža, pojavljuje se i poseban svet portreta, aktova, predela, mrtvih priroda, kao i veliki broj skica, zabeleški i crtica kao impresija o zamišljenim ili viđenim prizorima, u kojima se profilišu specifični postulati i karakteristične pojave kao što su narativnost i fantastika. Predavanje je osvetlilo umetničku klimu u kojoj se razvijao i transformisao Cucin crtački opus, skrećući podjednaku pažnju na autentične doprinose drugih autora čija se dela nalaze u zbirci Muzeja savremene umetnosti.
https://www.facebook.com/share/p/16CxZbTho1/
https://www.instagram.com/spomenzbirkapavlabeljanskog/p/DFfFlzTotm8/
Primarna zaštita kao uslov izlaganja muzejskih predmeta Crteži Ljubice Sokić podvrgnuti su konzervaciji u cilju njihove primarne zaštite, kao i pripreme za izlaganje. Konzervatorski tretman crteža iz Spomen-zbirke u periodu 2022–2024. obuhvatio je 61 predmet, od kojih je 35 prikazano na izložbi. Konzervatorka Višnja Nikolić izvršila je zahtevnu konzervaciju radova iz ciklusa „Šaljivi crteži“ neuobičajenih dimenzija podloge i tehnika izvođenja, većinom fiksiranih tutkalisanim natron trakama za paspartue od neadekvatnog materijala koji su uklonjeni, očišćeni, neutralizovani i čuvaju se kao dokumentacija. Stručnjaci Odeljenja za zaštitu, konzervaciju i restauraciju Narodne biblioteke Srbije, Željko Mladićević i Tanja Lošić, uvidom u sve radove na papiru Sokićeve pristigle u ovu instituciju 2022., izveli su 2024. konzervatorski tretman 6 ilustracija (mahaničko čišćenje, posredno vlaženje, presovanje, opremanje u beskiselinski papir), a na svesci sa skicama u tehnici tempere i tuša urađeno je razvezivanje knjige, mehaničko čišćenje, restauracija 9-gramskim japanskim papirom, presovanje i restauracija korica.
Cuca Sokić u očima deteta U saradnji sa Dečijim kulturnim centrom iz Novog Sada u okviru manifestacije Novosadske dečije zimzarije, muzejski tim za edukativne programe Spomen-zbirke osmislio je radionice za decu uzrasta od 6 do 12 godina na različite teme inspirisane stvaralaštvom Cuce Sokić, a u duhu novogodišnjih i božićnih praznika: „Od srca srcu: praznična čestitka“, „Šaljivi novogodišnji ukrasi“ (aluzija na ciklus „Šaljivi crteži“ Cuce Sokić iz Spomen-zbirke), dok je bogatstvo animalističkih motiva na crtežima umetnice iz Grafičke zbirke Narodne biblioteke Srbije bilo povod za radionicu „Životinje kao inspiracija“, na kojoj su deca mogla da uče od veštog crtača Ljubice Sokić, koja je svoju profesorsku karijeru na Akademiji umetnosti u Beogradu započela na predmetu Crtanje. Nastale s ciljem kreativnog osmišljavanja slobodnog vremena najmlađih tokom školskog raspusta, ove radionice su deo kontinuiranog zalaganja Spomen-zbirke da kroz povezivanje sa prosvetnim i kulturnim institucijama proširuje svest o vrednostima kulturnog nasleđa koje baštini.
Promocija projekta Vidljivost projekta obezbeđena je komunikacijskim kanalima u više pravaca: plasiranjem informacija na web sajtovima Narodne biblioteke Srbije i Spomen-zbirke (na srpskom i engleskom jeziku), press konferencijom povodom otvaranja izložbe, angažovanjem saradnika Aleksandra Ilića za kreiranje video spota emitovanog na RTV Vojvodina i društvenim mrežama, obaveštavanjem građana putem mejling liste Spomen-zbirke i na društvenim mrežama obe ustanove (facebook, instagram). Flajer pratećeg programa izložbe preveden je i na francuski jezik u saradnji sa Katedrom za romanistiku novosadskog Filozofskog fakulteta. Distribuiran je u Francuski institut – ogranak u Novom Sadu radi promocije bliskih veza Cuce Sokić sa francuskom kulturom. Suvenirnica Spomen-zbirke je obogaćena predmetima izrađenim prema jedinstvenom dizajnu izložbe, dok je katalog izložbe tokom i nakon njenog trajanja dostupan u knjižarama Novog Sada i Beograda zahvaljujući saradnji sa Delfi knjižarama. Time je projekat delom i dalje ostao vidljiv, kao priprema za gostovanje u Narodnoj biblioteci Srbije u 2025. godini.
https://www.youtube.com/watch?v=TZTR7MYCsH8
https://www.youtube.com/watch?v=bWF-8yQAiwg