ICOM SRBIJA NAGRADA 2024
Bež' te Turci, eto Veljka
Vesna Nikolić
Slađana Milošević
Muzej Krajine
Hajduk Veljko Petrović – spomenici pričaju, junaci žive! Izložba koja oživljava herojski duh prošlosti, spajajući istoriju, umetnost i kolektivno sećanje. Kroz vizuelne i dokumentarne prikaze, ovaj projekat osvetljava značaj Hajduk Veljka u srpskoj istoriji i kulturi, inspirišući nove generacije da čuvaju i razumeju svoje nasleđe.
Izložba „Bež’ te Turci, eto Veljka“ predstavlja omaž jednoj od najistaknutijih ličnosti srpske istorije, Hajduk Veljku Petroviću, povodom 220 godina od početka Prvog srpskog ustanka. Kroz umetnička dela i fotografije, izložba istražuje kulturno-istorijsku važnost Veljka i njegovog nasleđa u srpskoj nacionalnoj svesti. Ciljevi projekta: 1. Očuvanje kulturnog i istorijskog nasleđa – Prikazivanjem umetničkih dela i fotografija iz 19. i 20. veka, projekat nastoji da istakne kako je lik Hajduk Veljka inspirisao generacije umetnika i istoričara. 2. Promocija nacionalnog identiteta – Veljkova borba za slobodu bila je temelj srpskog nacionalnog identiteta, a izložba naglašava kako je ovaj kult ratnika postao neodvojivi deo kulturne baštine. 3. Edukacija i podizanje svesti – Izložba nudi detaljan uvid u Veljkove podvige, kao i u razvoj i simboliku njemu posvećenih spomenika u Negotinu, čime podstiče posetioce na razmišljanje o značaju nacionalne istorije. 4. Dokumentovanje memorijalnih praksi – Hronološki se predstavljaju različiti spomenici posvećeni Veljku, od spomen-ploča i barutane do konjaničke statue na gradskom trgu, čime se prati način na koji se sećanje na njega očuvalo kroz vreme. Metodologija rada: Izložba je zasnovana na istraživačkom radu koji uključuje: • Analizu arhivske građe i fotografija • Studije umetničkih dela inspirisanih Hajduk Veljkom • Istraživanje istorijskih dokumenata i narodne tradicije • Prezentaciju vizuelnog materijala koji omogućava poseticima da se povežu sa prošlošću Rezultati: Izložba je uspešno prikazala ulogu Hajduk Veljka kao simbola srpske slobode i nacionalnog ponosa. Posetioci su imali priliku da sagledaju ne samo istorijsku ličnost, već i umetničke i memorijalne izraze koji su ga kroz vreme veličali i održavali u kolektivnoj svesti naroda.
Izložba „Bež’ te Turci, eto Veljka“ donosi inovativan pristup u prezentaciji istorijskih i umetničkih izvora, kombinujući muzeološke metode sa savremenim istraživačkim i interpretativnim strategijama. Projekat doprinosi više disciplina – muzeologiji, istoriji, umetnosti i kulturološkim studijama – te ostvaruje značajne pomake u stručnom, naučnom, kulturnom i društvenom kontekstu. Projekat uvodi unapređene muzeološke metode u oblasti istraživanja, dokumentacije i prezentacije kulturno-istorijskog nasleđa. Korišćene su interdisciplinarne metode – od arhivskog istraživanja do digitalizacije istorijskih fotografija – čime se doprinosi savremenoj muzeografiji. Inovativna muzeološka praksa ogleda se u povezivanju umetničkog i dokumentarnog materijala, pružajući dublji uvid u proces kolektivnog sećanja i njegove vizuelne reprezentacije. Ovaj projekat doprinosi daljoj akademskoj obradi pitanja nacionalnog identiteta, memorijalnih praksi i uloge vizuelne kulture u kreiranju istorijskog narativa. Analiza umetničkih interpretacija Hajduk Veljka u 19. i 20. veku pruža novu perspektivu na razvoj herojske ikonografije i njenu funkciju u izgradnji istorijske svesti. Izložba afirmiše značaj kolektivnog sećanja, podstiče dijalog o istorijskim vrednostima i njihovoj ulozi u savremenom društvu. Povezivanjem prošlosti sa savremenim interpretacijama doprinosi očuvanju kulturnog identiteta, ali i širenju istorijske svesti među mlađim generacijama. Projekat podstiče i participaciju lokalne zajednice, uključivanjem u proces memorijalizacije i valorizacije kulturne baštine. Izložba „Bež’ te Turci, eto Veljka“ predstavlja savremenu interpretaciju načela memorijalizacije istorijskih ličnosti kroz vizuelne i prostorne rekonstrukcije. Kombinujući fotografsku dokumentaciju, arhivske zapise i istorijske izvore, ova postavka omogućava celovit uvid u razvoj kulturnog sećanja na Hajduk Veljka Petrovića. Posebna inovativnost izložbe ogleda se u analizi uloge javnih spomenika u formiranju nacionalnog identiteta, kao i u predstavljanju umetničkih interpretacija koje su tokom 19. i 20. veka doprinele izgradnji mitskog lika ovog ustaničkog vođe.
Aktivnosti
Katalog izložbe „Bež’ te Turci, eto Veljka“ predstavlja sistematizovani pregled izložbene postavke, s naučnim osvrtom na istorijske, umetničke i kulturološke aspekte memorijalizacije Hajduk Veljka Petrovića. Publikacija obuhvata tekstove koji analiziraju ulogu spomeničke kulture u formiranju nacionalnog identiteta, kao i arhivske podatke o izgradnji, značaju i evoluciji spomenika posvećenih ovom znamenitom junaku. Ovaj katalog služi kao referentni materijal za dalja istraživanja u oblasti istorije umetnosti, kulturne istorije i vizuelnih studija.
U okviru izložbe „Bež’ te Turci, eto Veljka“, posetiocima je predstavljen štampani materijal, izrađen na canvas-u, koji objedinjuje tekstualne i vizuelne prikaze. Ovaj format omogućio je jasnu i preglednu prezentaciju ključnih istorijskih podataka, umetničkih analiza i arhivskih dokumenata, čime je izložba dobila dodatnu dimenziju interaktivnosti i istraživačkog pristupa. Materijal je osmišljen tako da pruži celovit uvid u razvoj memorijalizacije Hajduk Veljka Petrovića, kombinujući: tekstove, detaljne analize o životu i delovanju Hajduk Veljka, kao i pregled razvoja javnih spomenika posvećenih njemu; fotografije i razglednice, prikaze originalnih spomenika, skulptura, maketa i sačuvanih istorijskih dokumenata; kao i vizuelnu hronologiju promena u spomeničkoj kulturi. Posetioci su pozitivno reagovali na ovaj segment izložbe, posebno ističući preglednost, informativnost i vizuelnu atraktivnost panoa. Izložba je doprinela da publika, kroz sinergiju teksta i slike, stekne dublji uvid u značaj javne memorije, simboliku spomenika i načine na koje je lik Hajduk Veljka Petrovića integrisan u srpsku kulturnu istoriju.
Svečano otvaranje izložbe „Bež’ te Turci, eto Veljka“ okupilo je predstavnike kulturnih i naučnih institucija, umetnike, istoričare i ljubitelje srpskog istorijskog nasleđa. Kroz uvodna izlaganja, posetiocima su predstavljeni koncept i značaj izložbe, a naročita pažnja posvećena je ulozi javnih spomenika u očuvanju istorijskog pamćenja. Izložba, koja objedinjuje istoriju, umetnost i memorijalne studije, privukla je veliki broj posetilaca, potvrđujući da je lik Hajduk Veljka i dalje živ u srpskoj kulturi. Ona je bila otvorena za javnost do kraja septembra, pružajući priliku posetiocima da kroz fotografije, arhivske materijale i umetničke interpretacije sagledaju kako je ovaj junak kroz vekove ostao deo kolektivnog pamćenja.
https://muzejkrajine.org.rs/izlozba-bez-te-turci-eto-veljka/
Značajan segmenat izložbe predstavlja izbor fotografija i razglednica iz slikovne građe Muzeja Krajine, na kojima su prikazani različiti spomenici podignuti u čast Hajduk Veljka Petrovića. Ova zbirka svedoči o dugotrajnom procesu memorijalizacije njegove ličnosti i uloge koju je imao u kolektivnom pamćenju srpskog naroda. Fotografije i razglednice predstavljaju dragocenu arhivsku građu, jer dokumentuju izgled i lokaciju spomenika kroz vreme, kao i njihove promene i restauracije. Posebno su značajne rane fotografije, nastale početkom 20. veka, koje svedoče o načinu na koji je lik Hajduk Veljka bio vizuelno predstavljen u javnom prostoru. Razglednice, kao popularni medij tog doba, bile su važan instrument širenja nacionalnog identiteta i kulturne baštine, doprinoseći afirmaciji istorijske svesti. Izložene fotografije i razglednice ukazuju na ulogu vizuelne kulture u formiranju i očuvanju kolektivnog pamćenja. Ovaj segment izložbe doprinosi razumevanju kako su javni spomenici postali simboli kulturnog i nacionalnog identiteta, odražavajući društvene i političke okolnosti svog vremena.
Jedan od centralnih eksponata izložbe je maketa vojnog utvrđenja "Baba Finka", koju je pre izlaganja konzervirao i zaštitio stručni tim muzeja. Ovo utvrđenje, izgrađeno u 18. veku tokom turske vladavine, imalo je ključnu odbrambenu ulogu u borbama za oslobođenje Krajine. Maketa verno prikazuje arhitektonske i strateške karakteristike tvrđave, uključujući položaj šančeva i kula, među kojima je bila i drvena kula u kojoj je Hajduk Veljko boravio i organizovao odbranu. Ovaj eksponat omogućava posetiocima da vizuelizuju istorijski ambijent i bolje razumeju vojne taktike tog doba. Zahvaljujući restauratorskim intervencijama, maketa je očuvana i prilagođena muzejskom prikazu, čime je obogaćena izložbena postavka i dodatno istaknut značaj utvrđenja "Baba Finka" u srpskoj istoriji. Nakon uspešno realizovane izložbe, maketa je otkupljena i postala deo stalne postavke u Muzeju Hajduk Veljka, čime je dobila trajno mesto u okviru istraživanja i predstavljanja materijalne istorije Prvog srpskog ustanka.
Jedan od značajnih segmenata realizacije izložbe „Bež’ te Turci, eto Veljka“ bila je saradnja sa Muzičkom školom „Stevan Mokranjac“, čije su profesorke, Milja Videnović i Magdalena Antić, dale poseban doprinos muzičkom delu programa. Njihov angažman omogućio je da otvaranje izložbe bude upotpunjeno autentičnim muzičkim doživljajem, čime je ostvarena sinergija između vizuelne umetnosti i muzičke tradicije. Profesorke škole pripremile su pažljivo odabran repertoar, prilagođen istorijskoj i tematskoj postavci izložbe. Poseban akcenat stavljen je na izvođenje kompozicija inspirisanih narodnim motivima i junacima epohe, čime je muzička pratnja dodatno naglasila atmosferu i emotivni doživljaj postavke. Ova saradnja pokazala je značaj međuinstitucionalne povezanosti u očuvanju i promociji kulturnog nasleđa. Umetnički spoj vizuelne i muzičke interpretacije dao je dodatnu vrednost celokupnom projektu, omogućivši publici da doživi istoriju na sveobuhvatan i multidisciplinaran način.
Medijska pažnja posvećena izložbi „Bež’ te Turci, eto Veljka“ svedoči o njenom značaju za širenje svesti o istorijskoj i kulturnoj baštini Srbije. Novinski članci analiziraju različite aspekte izložbe, od njene konceptualne osnove do uticaja na javnost, ukazujući na važnost očuvanja kulturnog nasleđa kroz savremene muzeološke pristupe. Fotografija novinskog isečka predstavlja dokument vremena koji svedoči o značaju ove izložbe u širem društvenom kontekstu. Pored novinskih članaka o ovom događaju su izveštavali i drugi mediji.
https://www.ngportal.rs/otvorena-izlozba-bez-te-turci-evo-veljka/
U okviru ovog projekta održana je i kreativna radionica „Volim junaka velikog boja, Hajduk Veljka superheroja“. Radionica je realizovana kroz kombinaciju narativne, vizuelne i kreativne metode učenja. Prvi segment podrazumevao je priču o životu legendarnog junaka, koju je deci približila Sanja Radosavljević, kustos pedagog Muzeja. Nakon toga, Vesna Nikolić, viši kustos istoričar umetnosti, i Slađana Milošević, viši knjižničar, predstavile su deci spomenike posvećene Hajduk Veljku u Negotinu, uz objašnjenje njihove simbolike i značaja u očuvanju kolektivnog sećanja. U završnom, kreativnom delu radionice, deca su dobila zadatak da nacrtaju ono što je na njih ostavilo najjači utisak. Ovaj pristup omogućio je učesnicima da na individualan i maštovit način obrade istorijsku temu, podstičući kreativno razmišljanje i emocionalnu povezanost sa kulturnim nasleđem. Ovakvi programi pokazuju značaj multidisciplinarnog pristupa u muzejskoj pedagogiji, čime se omogućava aktivno učenje i prenošenje kulturnih vrednosti najmlađim generacijama.
Preventivna zaštita makete „Baba Finka“ pred izložbu Pre samog postavljanja na izložbu, maketa vojnog utvrđenja „Baba Finka“ prošla je kroz sveobuhvatan postupak preventivne zaštite, koji je obavio naš kolega Ivan Radosavljević. Ovaj proces obuhvatio je pažljivo čišćenje, stabilizaciju materijala i detaljnu procenu stanja makete, sa ciljem osiguranja njene dugovečnosti i očuvanja autentičnosti. Posebna pažnja posvećena je zaštiti od bioloških oštećenja, pre svega od crvotočine, primenom specijalnih konzervatorskih metoda koje sprečavaju dalje degradiranje strukture. Na kraju procesa, maketa je premazana zaštitnim lakom, čime je postignuta dodatna stabilnost i zaštita površinskih slojeva od spoljašnjih uticaja. Ovi postupci predstavljaju esencijalni deo savremene muzeološke prakse, omogućavajući da izloženi eksponati budu predstavljeni publici u najboljem mogućem stanju, uz očuvanje njihove istorijske i materijalne vrednosti za buduće generacije.
Izložba „Bež’ te Turci, eto Veljka“ privukla je značajan broj posetilaca, što svedoči o velikom interesovanju javnosti za istorijske teme i kulturno nasleđe. Posebno se ističe heterogenost publike, koja je obuhvatala učenike, studente, istraživače, ljubitelje istorije i umetnosti, kao i građane zainteresovane za očuvanje nacionalnog identiteta. Posebno je zapaženo interesovanje školskih grupa, što ukazuje na potencijal izložbe kao edukativnog sadržaja. Najviše pažnje privukli su: maketa utvrđenja Baba Finka, koja je omogućila detaljni uvid u prostor u kojem je Hajduk Veljko delovao, fotografska rekonstrukcija javnih spomenika, koja je prikazala razvoj kulturne memorije kroz različite istorijske epohe, arhivska građa i dokumenta, koja su poseticima pružila uvid u istorijske izvore i proces stvaranja spomeničke baštine. Mnogi posetioci su istakli da izložba doprinosi boljem razumevanju uloge Hajduk Veljka u nacionalnoj istoriji, ali i značaju javnih spomenika kao dela kulturne memorije.