ICOM SRBIJA NAGRADA 2024
Muzej žrtava genocida, Beograd
Muzej kroz istoriju : Muzej za – uvek.
Muzej žrtava genocida je referentna ustanova kulture od nacionalnog značaja. Osnovan je odlukom Narodne skupštine Republike Srbije 1992. godine radi trajnog sećanja na žrtve genocida počinjenog nad Srbima, prikupljanja, obrade i korišćenja podataka o njima i ostvarivanju obaveza iz Međunarodne konvencije o sprečavanju i kažnjavanju zločina genocida. Muzej se bavi i prikupljanjem, obradom i korišćenjem podataka o Holokaustu i Samudaripenu. Muzej prikuplja, obrađuje i čuva podatke o pojedinačnim i grupnim žrtvama zločina genocida i drugim genocidnim činjenicama, građu o zločinu genocida, službena dokumenta, spiskove, svedočenja, muzejske eksponate, fotografije, filmove, video i tonske snimke, knjige, medicinsku i drugu dokumentaciju, podatke od značaja za utvrđivanje organizatora, izvršilaca zločina, naredbodavaca i saučesnika odgovornih za zločine genocida, podatke o spasiocima žrtava genocida. Muzej radi na obeležavanju mesta stradanja, obezbeđuje korišćenje kulturno-istorijske građe i saznanja kojim raspolaže u kulturne, obrazovne, vaspitne, informativne i druge svrhe putem izlaganja građe u okviru stalnih i povremenih izložbi, publikovanja i na drugi način, čineći ih dostupnim javnosti. Muzej je do sada objavio više od 180 naučnih monografija, realizovao više od 30 izložbi i nekoliko projekata čiji su rezultat bili dokumentarni i dokumentarno-igrani filmovi. Muzej ima specijalizovanu biblioteku sa bezmalo 10.000 naslova, više od 15 ličnih fondova sa 52.000 dokumenata i 40.000 skeniranih jedinica dokumentarne građe, više od 230 arhivskih kutija sa 200.000 dokumenata, zbirku sa više od 20.000 dokumentarnih fotografija, zbirku digitalne arhivske građe sa oko 1.500.000 jedinica, zbirku video i audio zapisa sa više od 200 sati materijala. Muzej poseduje i značajne zbirke umetničkih dela, predmeta, vatrenog i hladnog oružja, originalna dokumenta i predmete logoraša iz logora u NDH. Deo muzejskih zbirki je u kontinuiranom procesu prinovljavanja, obrade i digitalizacije. Usvajanjem Zakona o muzejskoj delatnosti u oktobru 2021. godine, Muzej žrtava genocida je postao matični muzej u Republici Srbiji za negovanje kulture sećanja na žrtve genocida i holokausta.
Inovativnost
U protekloj 2023. godini, Muzej žrtava genocida je, prinovivši građu važnu za razumevanje konteksta Drugog svetskog rata, ali i stradanja srpskog naroda na teritoriji Nezavisne Države Hrvatske, značajno obogatio svoje Zbirke i Fondove. Pored umetničkih, arhivskih i fotografskih muzealija, Zbirke i Fondovi dopunjeni su privatnim predmetima žrtava genocida, ličnim prepiskama između zarobljenih i slobodnih, ali i značajnim istorijskim dokazima koji u vlasništvu Muzeja predstavljaju neprocenjivu građu za nacionalni identitet. Muzej je kroz svoje izložbene aktivnosti sarađivao sa eminentnim stručnjacima u zemlji i inostranstvu, sublimirajući nauku i umetnost u cilju informisanja i edukovanja šire javnosti. Svaki izložbeni program bio je praćen značajnim brojem javnih autorskih vođenja, stručnim predavanjima i pedagoškim radionicama, koje je vodio stručni tim pedagoga Muzeja žrtava genocida. Glavni prateći programi svih izložbi i promocija knjiga, kao i javnih predavanja bile su projekcije dokumentarno-igranih filmova u produkciji Muzeja – Srbija veća od straha : Predavanje o tišini profesora Pavlovića i Peto pismo Hilde Dajč, koji na intrigantan, ali direktan način prikazuju strahote rata, njegovih posledica i tragičnih ličnih sudbina. Svojom izadavačkom delatnošću, Muzej je kroz četiri edicije – Sine ira et studio, Ad archivum, Varia i In translatione, ponudio značajan pregled istoriografske i naučne građe u vidu Zbornika radova, naučnih studija, ali i analitičkih bibliografija, bibliografija i biobliografija, kao i jedne monografske publikacije koja sublimira istoriju umetnosti, istoriju, religiju i nauku. U proteklom periodu, Muzej žrtava genocida u celosti je unapredio rad sa publikom, naučnom i umetničkom zajednicom, u cilju formiranja bolje i sadržajnije komunikacije, čime se potrudio da postane važna tačka na mapi kulture informisanja u oblasti muzeologije, umetnosti i nauke.
Nepotpunost podataka iz popisa Žrtve rata 1941–1945. godine, načinjenog 1964, otvorila je pitanje njegove revizije. Uz asistenciju stručnjaka Muzeja žrtava genocida, a zatim kao samostalna delatnost Muzeja, revizija popisa je vršena od 1995. do 1998, i od 2003. do 2008. godine. Dopunu popisa stručnjaci iz Muzeja žrtava genocida rade i danas. U toku 2023. godine, formirana je digitalna baza – Poimenični popis žrtava Drugog svetskog rata, u kojoj je moguće proveriti da li se neko lice nalazi na spisku, saznati njegovo ime i prezime, godinu i mesto rođenja, godinu i mesto stradanja, opštinu i mesto boravka pre rata i okolnosti stradanja lica, te pretražiti bazu na osnovu tih kategorija. U Muzeju žrtava genocida i dalje je moguće prijaviti nepoznate i nepopisane žrtve Drugog svetskog rata – ukoliko se u vezi s njima postoji dokaz ili živo sećanje na njih. Time se teži približavanju broja popisanih žrtava stvarnom broju stradalih.
Popis žrtava Drugog svetskog rata u Jugoslaviji 191-1945
Republika Srbija je 29. novembra 2023. godine kupila zloglasnu direktivu br. 25 od 27. marta 1941. godine kojom je nemački kancelar Adolf Hitler izdao naređenje za napad na Kraljevinu Jugoslaviju i Kraljevinu Grčku. Na osnovu inicijative koju je Muzej žrtava genocida uputio predsedniku Republike Srbije Aleksandru Vučiću, kao i na molbu predsednika Republike, Vlada Republike Srbije obezbedila je neophodna sredstva kako bi bio kupljen jedan od najznačajnijih dokumenata za celokupnu istoriju srpskog naroda. Direktiva br. 25, potpisana od strane Adolfa Hitlera, sačinjena je u trinaest originala. Izdajući naređenje za početak združenih borbenih dejstava protiv Kraljevine Jugoslavije i Kraljevine Grčke, nemački kancelar je ovim dokumentom označio početak četvorogodišnjih dramatičnih borbi i bezmernog stradanja civilnog stanovništva, a posebno pripadnika srpskog naroda. Sadržaj ove direktive rezultirao je, pored ostalog, i stvaranjem svih neophodnih preduslova za uspostavljanje Nezavisne Države Hrvatske, odnosno za otpočinjanje genocida nad pripadnicima srpskog naroda na njenoj celokupnoj teritoriji.
Direktiva Adolfa Hitlera br.25
Muzej žrtava genocida je 21. aprila 2023. godine javnost saopštio o otkriću autentičnog spiska dela srpske dece spasene iz hrvatskih logora smrti zahvaljujući akciji plemenite Diane Budisavljević tokom Drugog svetskog rata. Epohalno otkriće spiska, koji se našao u posedu Muzeja žrtava genocida, izazvalo je brojne reakcije medija i stručnjaka u regionu i Evropi. Pod oznakama ,,hitna vest“, ,,epohalno otkriće“ ili ,,u srpskoj prestonici eksplodirala istoriografska bomba“, mediji u regionu i Zapadnoj Evropi ne prestaju da izveštavaju o tome da je Muzej, nakon više od 80 godina, došao do, kako to nazivaju, ,,srpske Šindlerove liste“. Spisak je od 26. aprila do 5. maja 2023. bio izložen u atrijumu Narodnog muzeja Srbije. U pitanju je originalni spisak koji sadrži podatke o bezmalo 5.800 srpske dece spasene u okviru akcije plemenite Diane Budisavljević.
Muzej žrtava genocida je tokom 2023. svoju zbirku obogatio još jednim velikim otkrićem – ličnom zaostavštinom istaknutog pripadnika jevrejske zajednice u nas, Benvinisti Berahe (1887-1941), tragično stradalog u Holokaustu. Pismima Hilde Dajč, koja se čuvaju u Jevrejskom istorijskom muzeju i Istorijskom arhivu Beograda, Muzej žrtava genocida priključuje pet pisama koje je Benvinisti Beraha slao iz nacističkog prolaznog logora za Jevreje i Rome, koji se nalazio u beogradskim Topovskih šupa, u periodu od 8. oktobra 1941. do 9. novembra 1941. godine. Ova, naučnoj i široj javnosti do sada potpuno nepoznata pisma, predstavljaju jedini do sada poznati epistolarni istorijski izvor u vezi sa prolaznim logorom u Topovskim šupama i, kao takav, još jedno veliko otkriće stručnjaka Muzeja žrtava genocida. Zahvaljujući građi objedinjenoj u zbirci porodice Beraha, koji je nedavno formiran u Muzeju žrtava genocida, povest o njemu i njegovoj tragičnoj sudbini zauvek je sačuvana za nezaborav.
Od 14. decembra 2023. do 17. januara 2024. godine u prostoru Galerije Vojnog muzeja predstavljena je bila izložba Muzeja žrtava genocida pod nazivom „Mostovi svetlosti – Izbor iz Zbirke umetničkih dela Muzeja žrtava genocida“, čiji je autor dr um. Nikola Radosavljević, kustos i voditelj Zbirke umetničkih dela u Muzeju žrtava genocida. Izložba je imala za cilj da na jednom mestu javnosti po prvi put predstavi najznačajnije akvizicije Muzeja žrtava genocida u okviru autorskog i kustoskog koncepta razumevanja i čitanja savremene umetnosti u funkciji saznajnog, pijetetnog, memorijalnog, informacionog i pedagoškog medija koji se koriste kao alati za dalje čitanje i usvajanje pojmova kulture, sećanja, refleksija i identiteta. Tom prilikom javnosti su predstavljena neka od najznačajnijih ostvarenja Pjera Križanića, Milorada Ćirića, Piva Karamatijevića, Đorđa Andrejevića Kuna, Majde Kurnikove, Branke Šotre, Franje Mraza, Lazara Vujaklije, Božidara Prodanovića, Miloša Bajića, Zdenke Kartusove, Vide Jocić, Miodraga Živkovića i mnogih drugih istaknutih stvaralaca.
Biti Beraha
Tokom 2023. godine u izdanju Muzeja žrtava genocida objavljene su tri naučne publikacije koje su u celosti prevedene na engleski jezik. Prva objavljena publikacija kapitalno je naučno delo muzejske savetnice Silvije Krejaković pod naslovom „Identities of the victims executed in Kraljevo in october 1941“. Objavljene su i naučna studija dr Dragana Cvetkovića, muzejskog savetnika u Muzeju žrtava genocida, pod naslovom ,,From Topovske šupe to Sajmište concentration camps: A quantitative analysis of Holocaust in occupied Serbia“, i zbornik izabranih svedočanstava i arhivalija o kozaračkoj epopeji pod naslovom „Kozara 1942: Selected documents and testimonies“, čiji su autori kustos Muzeja žrtava genocida Bojan Arbutina, i viša kustoskinja Marina Ljubičić Bogunović i kustos Boris Radaković, Memorijalni muzej na Mrakovici. U pitanju su prve naučne studije posvećene temi stradanja pripadnika srpskog naroda tokom Drugog svetskog rata koju je Muzej u celosti objavio od svog osnivanja, čime se znatno doprinelo internacionalnizaciji ove teme.
Biti Beraha
https://www.2.muzejgenocida.rs/images/Identities%202023%20web%20.pdf
https://www.2.muzejgenocida.rs/images/Cvetković%20WEB%20FINAL.pdf
https://www.2.muzejgenocida.rs/images/Kozara%201942_web%20v.1.pdf
https://www.facebook.com/photo/?fbid=635557292092616&set=a.185353780446305
U toku 2023. godine predstavljena su dva igrano-dokumentarna filma u produkciji Muzeja žrtava genocida – „Peto pismo Hilde Dajč“ i „Dve Brankove Kozare“. Inspiracija za nastanak filma „Peto pismo Hilde Dajč“ duboko je utemeljena u promišljenom i životnim iskustvom potvrđenom iskazu iz jednog od svega četiri pisma, u Srbiji skoro potpuno zaboravljene dvadesetjednogodišnje Hilde Dajč, koja se krajem 1941. dobrovoljno prijavila da kao bolničarka ode u logor za Jevreje na Starom sajmištu. Kao da je bila svesna da ostavlja jedinstveno svedočanstvo patnje u logoru, ova devojka sažela je sve pojavne oblike i suštinu stradanja naših Jevreja. Drugi igrano-dokumentarni film u 2023. godini, „Dve Brankove Kozare“, posvećen je tragičnom stradanju desetina hiljada nedužnih pripadnika srpskog naroda u velikoj hrvatsko-nemačkoj ofanzivi na Kozaru u leto 1942. Dužinom prilagođeni školskim časovima, a nastali na osnovu muzejske građe i konsultacije stručnjaka, Muzej je producirao ova ostvarenja sa namerom da podsećaju, opominju i motivišu.
https://www.youtube.com/watch?v=yI0lRpltnDQ
https://www.youtube.com/watch?v=L7mRUiX-Qsc
U Muzeju makedonske borbe u Skoplje 16. novembra 2023. godine otvorena je izložba Muzeja žrtava genocida pod nazivom „Sveti novomučenici jasenovački u svetlosti vaskrsenja“, čiji je autor monahinja Marija (Antić), pripadnica sestrinstva srpskog pravoslavnog manastira Rođenja Svetog Jovana Krstitelja u Jasenovcu. Izložbu prate dvojezični katalog na srpskom i makednoskom jeziku, kao i monografija na srpskom i engleskom jeziku koja je posvećena delu monahinje Marije, čiji je autor istoričarka umetnosti dr Jelena Erdeljan, redovni profesor Filozofskog fakulteta Univerziteta u Beogradu. Snagom i lepotom radova monahinje Marije, u kojima se mešaju ikoponisačke tradicije sa naivom i elementima stripa i grafike Dalekog istoka, srastaju tragedija svih jasenovačkih žrtava i obnovljeni život današnjeg manastira, brišući granicu između Neba i Zemlje. Inspirisani stvarnim i tragičnim događajima koji su se odigrali u Jasenovcu, radovi monahinje Marije jesu ikonične predstave i savremeni svedok vremena i područja koje je i dalje mesto bola, stradanja, patnje i sećanja.
Na osnovu Ugovora o razmeni muzejske građe i Ugovora o poklonu, koje su potpisali Istorijski muzej Srbije, Muzej žrtava genocida i Fondacija Muzeja žrtava genocida, Muzej žrtava genocida je došao u posed 100 telegrama ustaške nadzorne službe, arhivskih izvora prvog reda, koji svedoče o logorisanju civilnog srpskog, jevrejskog i romskog stanovnivšta u sistemu koncentracionih i logora smrti Jasenovac, gospićkoj grupi logora, o naredbma i zakonskim odredbama, vojnim akcijama partizana i Srbiji pod nemačkom okupacijom, hapšenju taoca, pre svega najuglednijih i najbogatijih ljudi. Pomenuta arhivska građa je važan izvor za proučavanje položaja i stradanja srpskog, jevrejskog i romskog stanovništva neposredno u zatvorima, logorima i na pojedinačnim i masovnim stratištima u NDH. Dve značajne ustanove kulture i Fondacija Muzeja žrtava genocida po prvi put potpisali su ovakvu vrstu ugovora kojima se ostvaruje pravni okvir za razvoj međuinstitucionalne saradnje i za razmenu predmeta koji izlaze iz tematskih okvira kojima se one bave.
Muzej žrtava genocida je 8. i 9. novembra 2004. godine u Palati Srbija u Beogradu organizovao Međunarodnu naučnu konferenciju pod nazivom „80 godina pojma genocid – Studija slučaja: Genocid nad Srbima, Jevrejima i Romima u NDH“. Skup, koji je otvorila predsednica Vlade Republike Srbije gđa Ana Brnabić, okupio je naučnike iz oblasti istorije i drugih srodnih nauka iz Srbije, Bosne i Hercegovine, Hrvatske, Slovenije, Mađarske, Poljske, Izraela i Vatikana. Povod za održavanje skupa bila je nastupajuća 80. godišnjica (1944-2024) od kada je Rafael Lemkin skovao termin i definisao pojam genocida. Skup je bio posvećen razmatranju pravnih, istoriografskih i drugih akademskih definicija pojma genocid kroz prizmu zločina izvršenih nad Srbima, Jevrejima i Romima na teritoriji NDH, kontekstu u kome su se zločini odigrali, dramatičnim posledicama koje su prouzrokovali i tragičnom nasleđu koje su ostavili. Radovi su predstavljeni na skupu biće objavljeni u zborniku u dvojezičnom izdanju na srpskom i engleskom jeziku.
Naučna konferencija "80 godina pojma genocid"