Oto Bihalji-Merin: Morao sam biti prisutan

“Uznemirite se, vi mladi, jedino nemir i borba vode vas novim putevima ka novim vrednostima.” - Pavle Bihali (1898-1941)

Direktan povod za organizovanje izložbe Oto Bihalji-Merin: Morao sam biti prisutan bilo je obeležavanje 120 godina od rođenja ovog važnog jugoslovenskog intelektualca. Međutim, fokus je sa samog jubileja usmeren na nova rekonstruisanja kompleksne životne i profesionalne trajektorije Ota Bihalji-Merina (1904-1993) i podsećanje ovdašnje javnosti na njegovu izuzetnost i doprinos u mnogim oblastima domaće i svetske kulture i umetnosti.  Na ovom složenom zadatku, udružili su se Muzej naivne i marginalne umetnosti i Muzej savremene umetnosti u Beogradu, kao i grupa nezavisnih istraživača, umetnika, arhitekata i dizajnera. Početna tačka istraživanja bio je legat Bihalji-Merina, odnosno njemu pripadajuća obimna i heterogena arhiva, biblioteka i zbirka umetničkih dela. Kustoski angažman najpre je podrazumevao vođenje vešte i organizovane komunikacije sa timom istraživača – digitalizovana je velika količina arhivskog materijala, formirana je baza podataka, kontaktirane su i istraživane internacionalne i lokalne arhive, intervjuisani su Merinovi savremenici u zemlji i inostranstvu. Izložba u Galeriji-legatu Milice Zorić i Rodoljuba Čolakovića obuhvatila je društveno-politička delovanja i angažovanja Ota Bihalji-Merina na polju izdavaštva, likovno-kritičarskog i teorijskog rada u predratnom i poratnom periodu u lokalnim, evropskim i širim svetskim kontekstima. Izložbu je pratio zbornik tekstova sa problemskim osvrtima na Bihaljijeva profesionalna interesovanja, dostignuća i građenje vrlo specifične pozicije unutar kulturne scene na prostoru bivše Jugoslavije. Organizovani su javni govorni programi, predavanja, AICA simpozijum, kao i namenska stručna vođenja za potrebe snimanja kulturno-obrazovnih televizijskih emisija. Veliki broj pozitivnih kritika, od strane šire i stručne publike, potvrdili su uspešnost ovog projektnog poduhvata i ostvarenje cilja da se nakon dužeg vremena reaktualizuje ime Ota Bihalji-Merina u javnom diskursu. Važno je istaći i bliže upoznavanje mlađih generacija sa njegovom burnom životnom pričom svedoka i učesnika u značajnim istorijskim događajima XX veka i sa nasleđem koje je ostavio kroz neposredno, aktivno praćenje, otkrivanje i vrednovanje pojava u kulturi i umetnosti.

U istraživanju heterogene građe legata Ota Bihalji-Merina (lična prepiska, hemeroteka, fototeka, dokumentacija različitog tipa), koja je prethodno skromno obrađivana, veliki izazov je predstavljala i činjenica da je znatan deo arhivskog materijala pisan na nemačkom ili drugim stranim jezicima (francuskom, španskom, engleskom jeziku). U tom segmentu su korišćeni novi alati veštačke inteligencije, koji su značajno pomogli u tumačenju različitih tekstova i uštedeli dragoceno vreme i resurse. Neprekidno balansirajući ambiciozne zamisli i budžetske limite, sa arhitektonsko-dizajnerskim timom unapred je pripreman model postavke koji je uključivao digitalizovane artefakte. Izazovi izlaganja arhivskog materijala nalagali su pronalaženje rešenja kojima bi se izbegla monotonost i nesavladivost obilja materijala, a fokus je bio na komunikativnosti i dinamici. Pored inovativnih dizajnersko-arhitektonskih rešenja u pristupu tekstu, vizuelnim sadržajima i mobilijaru, u postavku su bili uvršteni segmenti filma “Crveni cvet”, televizijske emisije iz arhive RTS-a, audio zapisi Bihaljijeve autobiografske emisije “Put kroz život” snimane na Radio Beogradu. Sa ovom medijskom kućom je ostvarena i posebna saradnja – uz pomoć rediteljke Vesne Perić i dramaturškinje Olge Dimitijević, ponovo je snimljena i na izložbi predstavljena radio-drama po Bihaljijevom tekstu “Livnica”. U slučajevima oskudnosti i nedostupnosti arhivskog materijala, kao što je bio primer Bihalji-Merinovog boravka u Parizu i rada na Institutu za pročavanje fašizma, izložba je bila proširena i umetničkim interpretacijama angažovanjem umetnika i istraživača Darinke Pop-Mitić i Sezgina Bojnika. Publika je imala priliku da vidi autentična dokumenta i predmete iz legata, retke fotografije (arhiva Tate-a), brošure i pisma kao i segmente dokumentarnog filma koji je namenski rađen za ovu izložbu.  Nakon dve ranije priređene izložbe Profil kritičara (1976) i Oto Bihalji-Merin i graditelji moderne misli (2018) aktuelni projekat je ponudio nove uvide i otvorio niz tema za dalja istraživanja Bihaljijevih značajnih bavljenja ulogom umetnosti u civilizacijskim tokovima, graničnim umetničkim pojavama, vanevropskim kulturama, odnosom umetnosti i nauke.