ICOM SRBIJA NAGRADA 2024
Vodozemci smederevskog kraja
Aleksandar Urošević
Gordana Paunović
Muzej u Smederevu
Projekat "Vodozemci smederevskog kraja" jedinstven je u Srbiji, jer detaljno istražuje sve vrste vodozemaca ovog regiona, mapira njihova staništa i doprinosi očuvanju prirodne baštine, podižući svest o važnosti zaštite biodiverziteta i ekologije.
Projekat "Vodozemci smederevskog kraja" usmeren je na istraživanje i zaštitu vodozemaca na ovom području. Cilj je bio identifikovati vrste, mapirati njihova staništa i podići svest javnosti o njihovom značaju za ekosistem. Ciljevi projekta: 1. Inventarizacija vrsta – Prikupljanje podataka o vrstama vodozemaca u Smederevu. 2. Mapiranje staništa – Kartiranje ključnih staništa i procena njihovog kvaliteta. 3. Edukacija – Promocija značaja vodozemaca kroz izložbe i predavanja. Metodologija rada: Istraživanje je sprovedeno kroz sakupljanje literature i arhivske građe i terenske izlaske tokom tri godine. Korišćene su metode kao što su postavljanje zamki za uzorke, akustička i vizuelna opažanja, te direktna identifikacija vrsta u prirodi. Posmatran je period mresta, koji je ključan za detekciju vrsta. Postignuti ciljevi i rezultati: • Identifikovano je 13 vrsta vodozemaca, uključujući jednu novu vrstu za ovaj region, i dve vrste čiji su istorijski nalazi ponovo potvrđeni. • Izrađena je karta distribucije koja prikazuje raspodelu vrsta po staništima. • Organizovana izložba u Muzeju u Smederevu, koja je posetiocima pružila jedinstven uvid u bogatstvo lokalne faune i značaj vodozemaca za ekosistem. Izložba je obuhvatila diorame šumskog i barskog ekosistema sa modelima vodozemaca u prirodnoj veličini. Projekat je dao ključne informacije za očuvanje biodiverziteta Smedereva i doprineo razumevanju ekologije vodozemaca u ovom regionu.
Projekat "Vodozemci smederevskog kraja" pruža značajan doprinos stručnom, naučnom, kulturnom i društvenom razvoju, unapređujući metode istraživanja, šireći znanje o biodiverzitetu, negujući ekološku svest i doprinosi očuvanju prirodne baštine kroz angažman lokalne zajednice. Stručni iskoraci: U domenu muzeografije, projekat je omogućio unapređenje istraživačkih metoda i dokumentacije vodozemaca. Korišćenje savremenih metoda u prikupljanju podataka, poput akustičkog i vizuelnog opažanja, predstavljaju napredak u dokumentovanju prirodnih resursa. Takođe, upotreba muzeoloških materijala u izložbama, kao što su diorame sa modelima vodozemaca, unapredila je edukativnu vrednost i komunikaciju sa posetiocima. Naučni doprinos: Projekat je pružio značajne naučne podatke o prisustvu i distribuciji vodozemaca u smederevskom kraju, kao i o kvalitetu njihovih staništa. Identifikacija svih vrsta vodozemaca koje egzistiraju na ovoj teritoriji proširila je znanje o bioraznolikosti regiona, čime je doprineo razumevanju ekologije i dinamike ekosistema u ovom delu Srbije. Kulturni i društveni doprinosi: Projekat ima važan kulturni i društveni uticaj kroz edukaciju i podizanje svesti o očuvanju prirode. Izložba u Muzeju u Smederevu omogućila je lokalnoj zajednici da se poveže sa svojom prirodnom baštinom, negujući kulturnu vrednost zaštite prirode. Takođe, promovisanjem ekologije i biodiverziteta, projekat doprinosi očuvanju životne sredine i unapređenju kvaliteta života zajednice. Kroz ove aktivnosti, projekat podstiče ravnopravnost u pristupu informacijama i obrazovanju, pružajući svima, bez obzira na poreklo, šansu za učenje i angažman u očuvanju prirode.
Aktivnosti
Radi realizacije projekta, prikupljena je obilna arhivska građa, počev od prve publikacije vezane za vodozemce koja obuhvata smederevski kraj (Karaman, 1948), u kojoj su čak tri nove vrste za faunu Srbije – balkanska češnjarka, mala zelena žaba i podunavski veliki mrmoljak, nađeni na području Smedereva. Nakon Karamana, istraživanja pojedinih grupa vodozemaca u našem kraju vršili su Džukić (1993) i Krizmanić (2008). Konačno, u sklopu intenziviranja faunističkih istraživanja u Srbiji u poslednje dve decenije, započetih radi pisanja Crvenih knjiga i implementacije konzervacionih projekata (Ekološke mreže republike Srbije i NATURA 2000) povećan je i obim istraživanja vodozemaca smederevskog kraja što je rezultiralo i dvema značajnim publikacijama (Urošević, 2021; Urošević i Paunović, 2023). Prilikom realizacije ovih istraživanja, uzeti su u obzir i važne evropske revizije taksonomije vodozemaca, do kojih se došlo metodama molekularne sistematike.
Radi upoznavanja posetilaca sa specifičnostima vodozemaca kao grupe, na paonu su prikazane opšte odlike vodozemaca. Data je njihova evoluciona istorija i plan građe, posebno objašnjen za repate vodozemce i žabe. Posebno je prikazana uloga kože kod vodozemaca u disanju, termoregulaciji kao i odbrani, kroz lučenje toksičnih materija. Kompleksan životni ciklus vodozemaca, koji uključuje i metamorfozu, prikazan je grafički. Dat je i opis njihovog metabolizma, ishrane i ponašanja. Konačno, istaknuto je kako su vodozemci danas najugroženija grupa kičmenjaka, i kako su oni izuzetno ranjivi na gubitak staništa, zagađenje, patogene, klimatske promene i globalno zagrevanje.
https://www.instagram.com/reel/C5imiwhs_To/?igsh=ZWlra3pnNnlrazVl
https://www.instagram.com/p/C7HY22Lo_ry/?igsh=czNhYWV6OXhkdWo4
Tokom tri godine sprovođenja ovog projekta, obilaženi su barski ekosistemi na području opštine Smederevo. Ciljevi ovih istraživanja su bili pre svega, da se sistematski pokrije najveći deo opštine Smederevo, lociraju adekvatna staništa, kartiraju vodozemci, i da se ponovo potvrde istorijski (20 ili više godina stari) literaturni podaci. Uz pomoć literature, topografskih karti i satelitskih snimaka identifikovana su neka od ključnih vodozemačkih staništa. Kasnije je vršeno rekognosciranje ovih staništa na terenu, te se na adekvatnim lokalitetima pristupilo detaljnim terenskim istraživanjima u prolećnom periodu. U toku istraživanja, vršena je vizuelna inspekcija životinja, njihovih jaja i larvi, ili je beleženo oglašavanje, i identifikacija je vršena u skladu sa standardnom herpetološkom literaturom. Zatim su uzimane GPS koordinate, i podaci sa terena su unošeni na mape sa standardnom 10 × 10 km UTM mrežom.
Tokom tri godine sprovođenja ovog projekta, obilaženi su šumski ekosistemi na području opštine Smederevo. Ciljevi ovih istraživanja su bili pre svega, da se sistematski pokrije najveći deo šuma u opštini Smederevo, lociraju adekvatna staništa, kartiraju vrste vodozemaca karakteristične za šumska staništa, i da se ponovo potvrde istorijski nalazi šarenog daždevnjaka. Stoga je poseban fokus je bio na specifičnim mikrostaništima u okviru šuma kao što su šumski potoci i razlivi istih. Vršeno je rekognosciranje ovih staništa na terenu, te se na adekvatnim lokalitetima pristupilo detaljnim terenskim istraživanjima u kasnu jesen i rano proleće. U toku istraživanja, vršena je vizuelna inspekcija životinja, njihovih jaja i larvi, ili je beleženo oglašavanje, i identifikacija je vršena u skladu sa standardnom herpetološkom literaturom. Zatim su uzimane GPS koordinate, i podaci sa terena su unošeni na mape sa standardnom 10 × 10 km UTM mrežom.
Radi interaktivnosti izložbe, na terenu je snimljeno karakteristično oglašavanje nekih od prepoznatljivih vodozemaca, i ti snimci su emitovani sa posebne aplikacije na tablet računaru. Vrste čije oglašavanje je dato bile su crvenotrbi mukač, zelena krastača, obična češnjarka, gatalinka i zelene žabe (mešoviti hor i velika zelena žaba izolovano).
. Kao važan deo ovog projekta, jedan od autora, dr Aleksandar Urošević je u toku manifestacije Noć muzeja 18. maja 2024. održao predavanje “Vodozemci smederevskog kraja: Otkrivanje skrivenih prirodnih blaga”. Na ovom predavanju bilo je reči o opštim odlikama vodozemaca, istorijatu istraživanja ove grupe u Srbiji i Smederevu, vrstama karakterističnim za smederevki kraj, zanimljivostima sa terena i o konzervacionom značaju ove grupe i važnosti njihove zaštite.
https://www.instagram.com/p/C7EXN4SMqRA/?igsh=MTA3bjE3YmkwYXpibA==
Radionica u okviru izložbe "Vodozemci smederevskog kraja" organizovana je tako da deca preuzmu ulogu naučnih istraživača. Kroz interaktivne aktivnosti, upoznali su se sa osnovnim karakteristikama vodozemaca, istorijom proučavanja na našem terenu, te sa specifičnostima barskog i šumskog staništa. Deca su se susrela sa plakatima velikih dimenzija koji su prikazivali barska i šumska staništa svih vodozemaca u smederevskom kraju. Kroz audio zapise i vizuelne prikaze prepariranih primeraka, mali istraživači su učili o vrstama i njihovoj distribuciji. Kao kuriozitet, upoznali su se sa šumskom i barskom dioramom sa realno urađenim modelima vodozemaca. Zadatak je bio da prepoznaju vrste i naprave naučnu analizu, a na kraju su svoja saznanja predstavili kroz javnu prezentaciju. Zainteresovanost škola za ovu radionicu bila je izuzetno velika. Tokom 19 dana koliko je radionica bila aktivna, učestvovalo 404 đaka i predškolaca.
Jedan deo izložbe bio je rezervisan i za prikaz izgleda laboratorije u kojoj se obavljaju istraživanja na vodozemcima. Ovo je bilo potkrepljeno i preparatima svih 13 vrsta smederevskuh vodozemaca u etil-alkoholu u odgovarajućim posudama, i primerom ključa za identifikaciju vodozemaca (Arnold & Ovenden, 2022. A Field Guide to the Reptiles and Amphibians of Britain and Europe. Harper Collins Publishers, London) i jednim primerkom Crvene knjige faune Srbije 1 – Vodozemci (Kalezić i sar, 2015).
Kao interaktivna ilustracija barskog ekosistema dat je jedinstven prikaz barskog staništa u formi diorame. Diorama je imala stajaću vodu, živu vegetaciju karakterističnu za barsko stanište i trodimenzionalne modele životinja (podunavskog velikog mrmoljka, gatalinke, obične češnjarke i zelene žabe) koji su urađeni u prirodnoj veličini i verodostojno pravim primercima.
Kao interaktivna ilustracija šumskog ekosistema dat je jedinstven prikaz šumskog staništa u formi diorame. Diorama je imala tekuću vodu, živu vegetaciju karakterističnu za listopadnu šumu i trodimenzionalne modele životinja (šarenog daždevnjaka i obične krastače) koji su urađeni u prirodnoj veličini i verodostojno pravim primercima.