ICOM SRBIJA NAGRADA 2024
Zdravko Pečar. (Auto)Portreti
Nemanja Radonjić
Emilia Epštajn
Ana Knežević
Muzej afričke umetnosti - zbirka Vede i dr Zdravka Pečara
Zdravka Pečara vidimo kao jakog subjekta vođenog političkim idejama vremena, ali nikada bespogovorno. Njegovi kritički stavovi, antikolonijalna razmišljanja i specifičan oblik humanizma, koji su u datom vremenu prirodno bili usmereni ka Africi, i danas odzvanjaju sa stranica zapisa, knjiga i reportaža koje je objavio i biblioteci koju je baštinio.
Život jednog od osnivača Muzeja afričke umetnosti u Beogradu, Zdravka Pečara (1922-1994), „umnogome je delio hronologiju s dvaput stvorenom i dvaput razorenom državom Jugoslovena, [i] bio je ispunjen velikim događajima u kojima je on vršio dvojaku ulogu – aktera i svedoka“. Aktivno je učestvovao, svedočio i pisao o važnim događajima koji su obeležili dvadeseti vek: drugi svetski rat, stanje na Bliskom istoku tokom pedesetih godina, antikolonijalnu revoluciju u Alžiru i borbe dekolonizacije zemalja Afrike, i to pre svega iz perspektive jugoslovenskog novinara, diplomate i kulturnog radnika. Sopstvenim angažmanom je živeo svoja ubeđenja i sticajem raznih društvenih i istorijskih okolnosti uspevao da deluje na institucionalnom nivou, zadržavajući sopstveni integritet i nepokolebljivo se zalažući za stranu pravde. Istraživački rad i njen rezultat – izložba, zasnovani su na obradi i propitivanju dokumentacije koja se nalazi u muzeju koji je sam protagonista izložbe osnovao. U pitanaju su fotografije, prepiske, dnevnici, objavljeni i neobjavljeni tekstovi, reportaže sa terena, audio i filmski materijali.
Tim kustosa činili su istoričar, antropološkinja i istoričarka umetnosti, što je kreiralo posebnu dinamiku rada i osvetljavanje različitih aspekata delovanja ličnosti iz perspektiva određenih okvira disciplina. Bilo je važno sagledati Pečara kao pojedinca koji živi i sprovodi u delo određenu društveno-političku stvarnost i ideologiju vremena u kojem je živeo. Nadovezujući se na istorijski metod i oslanjajuće se u velikoj meri na arhiveske materijale, antropološko i muzeološko osmatranje pojedinaca je sprovedeno uzimajući u obzir mnogo šire (privatne i javne) uloge koje je Pečar igrao i koje su u sadejstvu proizvele sasvim specifičnu ličnost kakav je Zdravko Pečar. Takođe se posmatrao njegov „rastličnosti i karaktera“ koji kreće iz vrlo skromne ali obrazovane predratne sredine, preko uloge u partizanima do diplomatske pozicije i svih pogodnosti koje su one nosile, kao i sve dublje uverenje u antikolonijalna i antirasistička stanovišta. Donekle svedeno ovom prilikom, takođe je bilo važno smao ostavljati tragove i implikacije razloga zbog kojih je Pečar takoreći „prirodno“ uplovio u svet muzeja, kreiranjem koherentne zbirke zapadnoafričke afričke umetnosti koja će biti predstavljena kao kolektivno dobro u Beogradu kao glavnom gradu Jugoslavije. Na kraju, bilo je važno (ponovo) propitati nasleđe nesvrstanih kroz prizmu baš ovog muzeja, oblika njegovog interpretiranja i reprezentacije javnosti. Značaj koji ova izložba nosi u domenu muzeologije (i to ne prvi put u ovom autorskom timu) jeste meta razmatranje muzeja kao mesta koji govori o tome kako i zašto ovaj muzej postoji u našoj sredini. Praveći taj meta iskorak iz reprezentacije tradicionalnog etnografskog ili umetničkog predmeta iz osnovne kolekcije, ovde je u centru pažnje istorija, narativi i delovanje u društvu, kojim se javnosti približava kulturni značaj ovog muzeja, ali i šire gledano značaj i oblik opstajanja i preživljavanja nasleđa iz vremena jugoslovenskog internacionalizma kroz Pokret nesvrstanih u savremenom trenutku.
Aktivnosti
KATALOG istoimene izložbe osmišljen je kao dvojezično izdanje sa fotografijama arhivskog i dokumentarnog materijala iz Muzeja afričke umetnosti. Izložba i katalog zamišljeni su kao poliptih koji predstavlja život Zdravka Pečara kroz istorijske događaje, duh vremena, revolucionarne godine, diplomatske gestove, istraživačka i istorijska dela, fotografska i štampana svedočanstva, značajnu dokumentaciju, te kroz različite, uvek poletne akcije s katkad ambivalentnim rezultatima i posledicama. Katalog počinje uvodnom račju, recenzijom prof. dr Milana Ristovića koji baca svetlo na ulogu Zdravka Pečara tokom procesa dekolonizacije Afrike koje se poklapalo sa nastojanjima jugoslovenske države da za sebe pronađe mesto u svetu razdeljenom ideološkim i političkim granicama. Autor glavnog teksta, istoričar dr Nemanja Radonjić, fluidno se hronološki kreće kroz strukturu teksta koja je sačinjena od četiri jasno ograničena "(auto)protreta" čiji su naslovi: "Skojevac, logoraš, zatvorenik, bandit, komunista, partizan, revolucionar, opasan!"; "(Ne)zvanični ambasador Titove Jugoslavije"; "Novinar van redakcije - istoričar van kabineta"; i "Pustolov i putopisac".
U okviru izložbe, trideset godina od smrti Pečara i 70 godina od kraja Alžirskog rata, Muzej je zajedno sa Udruženjem prijatelja Alžira, "Filmskim novostima", Društvom "Adligat" i Ambasadom Narodne Demokratske Republike Alžir u Srbiji, kao i u saradnji sa Poštom Srbije, realizovao personalizovanu poštansku marku sa likom Zdravka Pečara. Ceo projekat predstavlja zanimljiv oblik međunarodne saradnje koji se razvija konkretno kroz MAU kao platformu za očuvanje i predstavljanje kulturnog nasleđa koje je zajedničko za afričke i našu zemlju. U domenu filatelije, ovaj događaj je zanimljiv iskorak u radu muzeja čija je ovo prva personalizovana markica. Personalizovane marke se koriste za obeležavanje značajnih datuma za istoriju zemlje i u tom smisu su obeležje nacionalnog identiteta. Istorijska ličnost poput Pečara odražava vrednosti, nasleđe i kulturu ne samo istorijske prošlosti naše zemlje već i Alžira i u tom pogledu doprinosi međunarodnim odnosima, jačanju kulturnih i političkih narativa koji pomažu u definisanju identiteta zemlje.
KUSTOSKA RADIONICA ZA STUDENTE MUZEOLOGIJE I HERITOLOGIJE U ZAGREBU Deo autorskog tima izložbe je tokom novembra učestvovao u programu nezavisnog kustoskog kolektiva „blok“ u Zagrebu, pod nazivom „Praktikuma za angažirani pristup baštini" (Zagreb, novembar, 2024). Kustoskinje su prenele arhivske elemente na kojima je bazirana izložba sa ciljem realizacije radionica sa studentima muzeologije i heritologije Sveučilišta u Zagrebu. Radionica je bila usmerena na interpretaciju, prezentaciju i očuvanju arhivske građe, kao i reotkrivanju kulturnog nasleđa koji se kroz MAU od skora redovno istražuje i prezentuje (arhiva i dokumentacija Vede Zagorac i Zdravka Pečara). Bilo je zanimljivo upoznavanje zagrebačkih studenata sa životom i delom svog sunarodnika o kojem gotovo ništa ne znaju, o NOB, jugoslovenskoj kulturi, Muzeju afričke umetnosti koji je produkt politike nesvrstanih, i tome slično.
https://www.blok.hr/hr/muzej-susjedstva-tresnjevka/praktikum-za-angazirani-pristup-bastini
"PORTRET ZDRAVKA PEČARA", MIĆA POPOVIĆ U procesu istraživačkog rada uspostavljen je kontakt sa drugom suprugom Zdravka Pečara. Gospođa Jasmina Pečar je podržala ceo projekat i izložbu i dala uvid u određene dokumente i sadržaje koji se danas nalaze u privatnom porodičnom vlasništvu, a imaju veze sa likom i delom Zdravka Pečara. Kustosi su bili upoznati sa podatkom da postoji portret Pečara koji je oslikao Mića Popović, stoga je bilo važno inkorporirati i ovaj predmet u izložbu i time ga po prvi put predstaviti široj javnosti. Mića Popović je bio prijatelj Zdravka Pečara i oslikao je portret u tehnici ulje na platu sa asemblažom/kolažom, 1973. godine. U potpisu stoji: „Мој priјаtеlј Zdrаvkо Pеčаr i njеgоvi sаhаrski kаrаmаni”. U pitanju je period kada je Zdravko aktivno radio sa Vedom Zagorac na uspostavljanju i samoj arhitektonskoj gradnji Muzeja afričke umetnosti u Beogradu. U širem smislu, za istraživače opusa Miće Popovića, ovo može biti zanimljiv
SARADNJA SA ALŽIRCEM BADREDINOM BUAJŠOM Tokom proteklih nekoliko godina kustoskinje muzeja su uspotavile i i dalje razvijaju istraživanje i razmenu informacija sa alžircem Badredinom Buajšom koji dolazi iz krajeva Alžira koji nose živo sećanje ne samo na alžirsku revoluciju, već i na lik i delo Zdravka Pečara. Saradnik Buajša potvrdio je i dalje živo sećanje na Pečara koji je kao ratni reporter izveštavao iz tih ruralnih oblasti u kojima se vodio rat. Buajša je preneo kustosima da se i danas stanovnici tog kraja sećaju Zdravka Pečara kao "Jugoslovena sa alžirskim srcem". Fotografija priložena uz ovaj deo pripada seriji koja prikazuje Pečara sa alžirskim ratnicima, a Buajša je pomogao u identifikaciji određenih likova na fotografijama i time direktno doprineo produbljivanju naših saznanja i materijala iz foto-arhive Pečar. Ovo je primer direkntog uključivanja "zajednice" u kustoski istraživački proces.
BOČNO ISTRAŽIVANJE - prijateljstvo Zdravka Pečara i slikara Dragana Savića Tokom trajanja izložbe u MAU, delegacija Muzeja (direktorka dr Marija Aleksić, kustoskinja dr Ana Knežević i docent Filozofskog fakulteta dr Nemanja Radonjić), posetili su i muzeje u gradovima Alžir, Oran i Temušent, kao i druge spomenike kulture, istorijske i turističke lokalitete. Veoma emotivan trenutak bio je susret sa jednim od alžirskih veterana, Benom Safiom Larbijem koji je srdačno podelio svoja sećanja na dane provedene na lečenju u Jugoslaviji 1960. godine. Prilikom posete Nacionalnom muzeju mudžahida u gradu Alžiru i upoznavanja sa programima i organizacijom muzeja, održan je radni sastanak o stručnoj saradnji i razmeni, kao i razgovor o ulozi Zdravka Pečara i Vede Zagorac u Alžirskoj revoluciji. Tada je dogovoreno da se organizuje izložba posvećena Z. Pečaru čija realizacija treba da se ostvari u aprilu 2025. godine pod pokroviteljstvom Narodne skupštine države Alžir.
POSETA ALŽIRU I RAZVIJANJE SARADNJE SA RELEVANTNIM INSTITUCIJAMA Tokom trajanja izložbe u MAU, delegacija Muzeja (direktorka dr Marija Aleksić, kustoskinja dr Ana Knežević i docent Filozofskog fakulteta dr Nemanja Radonjić), posetili su i muzeje u gradovima Alžir, Oran i Temušent, kao i druge spomenike kulture, istorijske i turističke lokalitete. Veoma emotivan trenutak bio je susret sa jednim od alžirskih veterana, Benom Safiom Larbijem koji je srdačno podelio svoja sećanja na dane provedene na lečenju u Jugoslaviji 1960. godine. Prilikom posete Nacionalnom muzeju mudžahida u gradu Alžiru i upoznavanja sa programima i organizacijom muzeja, održan je radni sastanak o stručnoj saradnji i razmeni, kao i razgovor o ulozi Zdravka Pečara i Vede Zagorac u Alžirskoj revoluciji. Tada je dogovoreno da se organizuje izložba posvećena Z. Pečaru čija realizacija treba da se ostvari u aprilu 2025. godine pod pokroviteljstvom Narodne skupštine države Alžir.
MEĐUINSTITUCIONALNA SARADNJA I OTKRIVANJE NOVIH ČINJENICA Radeći na izložbi uspostavljena je saradnja sa Muzejem Jugoslavije, konkretno na pozajmici predmeta i proveri istorijskih podataka. Naime, u brojnim izveštajima i reportažama Pečara, govori se o oružju sa posvetom upućenoj Titu tokom alžirske borbe za nezavisnost. Kao što je poznato, u mnogim ratovima se javljaju različite ideološke, religiozne vojne frakcije, a izveštavanje Z. Pečara iz Alžira 1958. godine o delovanju alžirskog FLN-a, kao i odlazak direktno kod Tita na raport o situaciji na terenu, potkrepljeno predajom oružja kao simbola prijateljstva, dodatno rasvetljavaju značaj pojedinca i uloga države u ovom istorijskom trenutku. U Muzeju postoje fotografije na kojima se vidi primopredaja oružja između Pečara i alžirskog borca. Oružje nosi urezanu posvetu "Simbol bratstva i prijateljstva od Alžirske oslobodilačke armije predsedniku Titu".
RAD NA DIGITALIZACIJI HEMEROTEKE – Alžirski period i Z. Pečar Za potrebe izložbe nastavljen je rad digitalizacije i obradi štampane građe koju su sistematizovali i sakupljali Veda Zagorac i Zdravko Pečar, takoreći pre svog muzejskog perioda. Postoje brojni članci koje je Z. Pečar pisao ne samo o Alžiru, već i o situaciji na Bliskom istoku; tu si isečci iz različitih novina, nekih rethih brojeva, kao i intervjui i razgovori sa samim Z. Pečarom na teme Afrike, Alžira, značaja Pokreta nesvrstanih za jugoslovensku politiku, i tome slično. Digitalizacija je od značaja za primarnu delatnost muzeja. Time se čuvaju i čine dostupnim za dalja istraživanja istorijska dokumenta i svedočanstva, proširuje se znanje o društvenom i političkom kontekstu datog vremena, a moguće je čitati sentimente nacije i pojedinca kroz jednu mejnstrim i dostupnu formu.
RADIONICA ZA DECU - Pišem ti pismo Tokom trajanja izložbe (25. maj - 29. septembar 2024) u redovnom programu su održavane radionice za decu organizovane od strane kustosa za edukaciju Marije Miloš i mlađih saradnika muzeja. U najavi izložbe je izneto: "Pored čuvanja, obrade i izlaganja predmeta afričkih kultura i umetnosti, Muzej afričke umetnosti poseduje i dragocenu arhivu – beleške, pisma, razglednice, fotografije i druge vidove dokumentarne građe, koja je nastala tokom putovanja osnivača muzeja Vede Zagorac i Zdravka Pečara u Afriku. Pisma su bila način da se pošalje poruka, prenese živopisan utisak i iskustvo sa putovanja, da se izvesti o važnim događajima, te tako premosti daljina između Afrike i Jugoslavije, odnosno Srbije. U današnjoj eri brzog protoka informacija, elektronske pošte i digitalne komunikacije, pismo kao vid dokumenta nosilac je određenog vremena, i stila, a samo umeće pisanja pisama i dalje predstavlja važnu veštinu i način komunikacije.