ICOM SRBIJA NAGRADA 2024
Grad: Mesto identiteta
Autorke: Una Popović, Svetlana Mitić, Žaklina Ratković, Mišela Blanuša, Rajka Bošković
MUZEJ SAVREMENE UMETNOSTI, BEOGRAD
U periodu od 23.3. do 25.9. 2023. u Muzeju savremene umetnosti priređena je obimna tematska izložba “Grad: mesto identiteta” koja je obuhvatala 130 dela iz kolekcije Muzeja savremene umetnosti. Kustoskinje izložbe su Una Popović, Svetlana Mitić, Žaklina Ratković, Mišela Blanuša, Rajka Bošković. Pod složenom a kulturološki značajnom temom inicirano je novo i drugačije čitanje kolekcije i prezentacija dela iz zbirki. Asocijativno i tematski mapirala i jukstaponirala su se umetnička dela od početka prošlog veka do ranih dvehiljaditih koja svojim širokim spektrom značenja na različite načine tretiraju pojedinca. Upotrebljen je pristup tzv. spoljnog učitavanja radova – prizori gradskog, građanskog, modernog u delima nastalim početkom 20. veka do savremenih ostvarenja promišljeni su kao socijalne kategorije analizirane kroz pojam umetničko sa idejom za dalju analizu identiteta, suštinskog / osnovnog pa i autorskog. Naznake gradskog unutar kolekcije posluže su kao vizuelna scenografija za dalju psihološku i sociološku analizu, način na koji se pravi prostorni i značenjski okvir ponašanja, odrastanja, sazrevanja - kako se formira pojedinac u polisu i kako interaktivni modeli ponašanja formiraju identitet grada. Osmišljena je dinamična, intermedijalna postavka na dva nivoa muzeja. Izložba nije predstavljena hronološki već je tematski struktuirana kroz pet celina : 1.Privatni prostori: svakodnevica u zajedništvu; 2. Semiotika grada; 3.Urbani svet – globalni grad ; 4.Subjekat i mesto; 5.Distopija – utopija. Svaka od celina bila je objedinjena i objašnjena tekstom a pojedini radovi su zasebno bili interpretirani te su služili kao mali narativni punktovi objašnjavajući određene prizore i probleme. Ovaj kompleksni projekat podrazumevao je drugačije i muzeološki studioznije istraživanje te se podrazumevao kao priprema za novu stalnu postavku koja se planira 2025. godine.
Značaj projekta
Izložba predstavlja pionirsku artikulaciju i drugačije zbirno čitanje dela iz kolekcije. Za razliku od muzejskih grupnih izložbi koje se često sagledavaju hronološki ili pak primenjuju model : interpretaciju kolekcije kroz dijalog sa savremenom umet. praksom, ovde se pristupilo složenoj kustoskoj interpretaciji zbirke primenom drugačijih znanja u odnosu na istorijsko i umetničko. U naučnom smislu projekat istupa iz okvira primenjivih likovnih teorija i učitavanja razlika u odnosu na vreme, stil i pravac preuzimajući znanje, reference i aparaturu interpretacije iz kulturoloških studija. Koncept izložbe oslanja se istraživanja iz egzistencijalne philogije, socioloških teorija, teorije arhitekture, antroploskih studija. Korišćen je društveni okvir sagledavanja urbanog i suživota u gradu koji su mnogi filozofi i teoretičari kulture primenjivali – npr. B. Grojs, A. Lefebre, M.Ože а to je da topos grada primenjiv identitet sam po sebi koji dalje utiče na pojedinačan ali i grupni mentalitet. Izložba se nije lišila promocije osnovnog konteksta u kom je neko delo nastalo te se na osobenosti određenog dela posredno ukazalo. Postavka je bila intermedijalna. Pariranje klasičnog i savremenog otvorilo je posetiocima mogućnost upoznavanja različitih medijskih pojava u umetnosti ali i mnogo šire – slobodu čitanja tema unutar umetnosti na nivou karakternog, psihološkog pa i kontekstualnog a kroz to i učitavanja samog identiteta kolekcije MSU. Ovo je osnažilo moguće dalje ideje za novu stalnu postavku MSU. Tema identiteta kroz socijalizaciju unutar urbanog čini se da nikada nije bila aktuelnija u odnosu na lokalna dešavanja. 2023. godina za sve beograđane bila je dramatična i intezivna i zato je ovaj projekat poslužio kao dobar kontekst unutar koga se mogla obrazložiti gradnja ličnosti unutar fizičkog, artificijelnog okruženja. Velika poseta na izložbi, zanimanje za temu i zainteresovanost za kustoska vođenja potvrdila je značaj izložbe, njenu aktuelnost i inovativnost u pristupu kao i muzeja, njegove uloge u interpretaciji važnih ličnih i socijalnih tema.
POSTAVKA IZLOŽBE Kroz pet celina krećemo se kao u nekakvom filmskom modu kretanja, iz celine u celinu otkrivamo šta sve u službi urbanog toposa može da nas definiše i kako mi definišemo polis. Prva celina predstavlja opservaciju privatnog prostora spram javnog - doma, porodice. To su primarna mesta za konstituisanje ličnosti. U drugom delu “Semiotika grada” grad se obrazlaže kao arhitektonično mesto snažnog kulturnog i istorijskog značaja koje, kao takvo, definiše identitet određene osobe, grupe i nacije. Tema je ispričana kroz radove Jasmine Cibic, Koste Hakmana, Milana Konjovića, Goranke Matić i dr. Celinom “Subjekat i mesto” obrazlaže se da pojedinačni identitet nikada nije fiksiran, već fluidan i podložan interakciji sa mestom i drugima. U petoj celini “Distopija – utopija” razmatrano je osećanje koje je povezano sa definisanjem grada kao mesta proizvodnje anksioznosti, trošnosti, ali i reda, funkcionalnosti. Tema je vizualizovana između ostalog delima Sergija Glumca, Biljane Đurđević, Josipa Seissela
BROŠURA I KATALOG Za potrebe izložbe štampana je brošura i pripremljen je katalog koji je pratio osnovnu podelu na 5. temskih celina. U katalogu studioznim tekstovima uz osvrtanje i analizu dela, primenu teorija iz drugih nauka, disciplina (sociologija, antropologija, psihologija) obrazlagala se svaka od posebnosti socijalizacije i kako ista utiče na gradnju identiteta ličnosti.Katalog kao zbirka tekstova omogućio je uvid u složeniju upotrebu umetnosti čiji prizori (mogu da) posluže kao alatka za razumevanje psiho-socijalnih karakteristika. Svaki od kustosa obradio je po jedan segment, od toga kako socijalno okruženje - porodica gradi suštinski identitet, razmatrano je i značenje grada kao aktivnog i identitetskog mesta samo po sebi i na koji način ono predstvalja inspiraciju za umetnike. Svaki od tekstova uz određeni vizuelni zbir fotografija postavke te celine i izlaganih dela sačinjavao jedinstven i jasan interpretativan blok.
RAD SA ŠKOLAMA I FAKULTETIMA Tokom trajanja izložbe priređeno je preko 30 javnih vođenja za škole i fakultete. Kako je izložba promovisala kolekciju na osoben način a posredno kroz raznolike umetničke pravce i kategorije ponudila raspravu i o temama modernosti, civilizacijskog napretka, međuljudskih odnosa činila je potrebnu i važnu priliku za rad sa školama i širom publikom. Veliki broj srednjih škola i fakulteta bio je zainteresovan za vođenja i tematski vid nastave u okviru izložbe. Posebna tematska vođenja rađena su sa Odeljenjem istorije umetnosti kao i Departmanom za fotografiju Fakulteta za medije i komunikacije pri čemu su se opservacije i razgovori sa studentima bazirali na optičkim medijima, videu i fotografiji a kroz to na analizu javnog prostora zarad interpretacije sopstvenog i kolektivnog.
JAVNA KUSTOSKA VODJENJA I INTERPRETACIJE Nekoliko javnih kustoskih interpretacija priređeno je sa ciljem da se podrobnije objasni zanimljiv i složen koncept izložbe. Tokom javnih vođenja koja je organizovala kustoskinja izložbe Svetlana Mitić bilo je reči o konceptu, kompleksnom istraživanju, višeznačnom radu sa kolekcijom, načinima na koje su umetnici interprerirali grad i sopstvo unutar njega. Kustoskinja Una Popović tokom svojih javnih izlaganja usmerila se na značaj čitanja umetnosti iz antropološke perspektive, na posebnost ovakve izložbe zarad sagledavanja kolekcije MSU, na osobene teme modernosti prezentovane unutar novih medija i višeznačnost pojava javnog prostora u umetničkim praksama.
VOĐENJE I RAZGOVOR SIMONE ČUPIĆ I UNE POPOVIĆ Kustoskinja Una Popović organizovala je vođenje kroz izložbu sa profesorkom Simonom Čupić sa Katedre za istoriju moderne umetnosti. Vođenje je zamišljeno kao dijalog između dve sagovornice i bazirao se na društvenim, širim kontekstualnim analizama privatnih i javnih prostora predstavljenih u umetničkim delima 20.i 21.veka. Prof. Čupić između ostalih autorka je knjiga “Građanski modernizam i popularna kultura”, “Teme i ideje modernog – srpsko slikarstvo 1900 – 1941”. Kroz dijalog i razgovor sagovornice su se dotakle nekih ključnih radova na izložbi kao što su “Autoportret sa maskom” Miće Popovića, “Kafana” Ivana Tabakovića, “Crno i belo oko” Ere Milivojevića i dr. i u odnosu na njih obrazlagale kako se prizori gradskog, građanskog, modernog, pomodnog interpretiraju žanrovski raznoliko. Razgovor je obuhvatio akademski način sagledavanja izložbe, dotakao se i kustoskog modela rada, praktičnog mapiranja teme unutar svih složenosti kolekcije kao inovativnijeg pristupa u analizi buduće stalne postavke.
VODJENJE I RAZGOVOR SA UMETNIKOM MIHAELOM MILUNOVIĆEM Tokom septembra meseca kustoskinja Rajka Bošković priredila je vođenje sa umetnikom Mihaelom Milunovićem kroz izložbu. Pored Milunovićeve interpretacije sopstvene prakse i izloženih radova poseban fokus vođenja bio je na delima savremene skulpture, skulptorskih instalacija kao ogledala urbanih tekovina uz promišljanje fenomena unutrašnjeg sveta skulpture. Skulpura na izložbi na specifičan način govorila je o urbanitetu, gradu i ličnosti i to kroz primenu materijala, aktivitet kao osobenog iskaza forme, promišljanja svakodnevnih situacija iz okruženja na nivou rada sa elementima životnog i konkretnog.
VODJENJE I RAZGOVOR SA UMETNICIMA BILJANOM DJURDJEVIC I ZORANOM TODOROVICEM Tokom septembra meseca još jedan razgovor sa izlagačima je bio sproveden. Kustoskinja Una Popović uz prisustvo i razgovor sa umetnicima Biljanom Đurđević, slikarkom i redovnom profesorkom na fakultetu FLU i Zoranom Todorovićem, multimedijalnim umetnikom i docentom na fakultetu FLU osmislila je osobenu interpretaciju izložbe. Diskurzivni program bio je zamišljen kao teorijska analiza segmenata izložbe uz interpretacije umetnika i objašnjenje njihovog rada kroz sučeljavanje sa antropološkim teorijama i medijskim analizama u odnosu na medij slike i video rada/ live streaming.
DEČIJI KLUB Tokom trajanja izložbe održano je pet radionica Dečijeg kluba, za decu mlađeg uzrasta od 7 do 11 godina, i starijeg uzrasta od 11 do 14 godina. Radionice su osmislili edukatori. Cilj je bio usmeren na upoznavanje učesnika sa temom i njihovo uvođenje u drugi deo koji je bio osmišljen u vidu praktičnih zadataka. Npr. polazište radionice “Ko sam ja” bila je slika “Autoportet sa maskom” Miće Popovića, a ciljevi su bili upoznavanje sa motivom autoportreta i portreta, i podsticanje na promišljanje o načinima predstavljanja sopstvenog lika. “Tamo gde je dom” razmatrala je kako se lični identitet uobličava i koja je uloga porodičnog okruženja u formiranju određenih obrazaca ponašanja, dnevnih rituala. “Kula od karata” podrazumeva iskorak iz ličnih prostora u grad, pri čemu se ispituju označitelji koji čine jedan grad. Učesnici su bili podstaknuti da identifikuju šta čini grad i da uoče kako su umetnici konstruisali sopstvenu sliku grada.
IZLOŽBA U MEDIJIMA Izložba je od samog početka bila je veoma bogato propraćena medijskim najavama, prikazima, analizama izložbe u novinama, na portalima, TV prilozima i emisijama. Česta tema je bila koncepcija izložbe, pitanje kako se došlo na ideju da se obradi ovakva tema, koji su bili pristupu u izučavanju i radu na postavci. Kustoskinje su pojedinačno gostovale u emisija ili u paru, te su promovisani razni pristupi ali i istraživacki rad sa određenim i raznolikim zbirkama, umetničkim pravcima, medijima. Ovo je sve dodatno interpretiralo izložbu kao drugačiju po pristupu, osobenu unutar modela rada sa zbirkama i komunikaciji sa publikom. Na osnovu čestog gostovanja u medijima, izložba je dobila dodatnu vidljivost i doprla do široke publike, raznolikih generacija, zanimanja. U stručnim krugovima i od strane jednog broja novinara iz kulture izložba je spomenuta kao jedna od boljih izložbi po konceptu, obrađenom materijalu i postavci, kao projekat koji je obeležio godinu za nama.
KONZERVACIJA DELA Za potrebe izložbe izvedeni su i konzervatorsko – restauratorski tretmani na jednom broju dela iz kolekcije. Najkompleksniji tretmani izvedeni su na sledećim delima : 1. ‘’Dnevnik 73’’ Dragoš Kalajić, 1974. Ulje na platnu 155x130cm 2. ‘’Plaža’’ Petar Đorđević, 1976, ulje na platnu 89x116 3. ‘’Zagonetka šlema II’’ Petar Omčikus, 1971, ulje na platnu 224x269cm 4. ‘’Hitna pomoć’’, Milena Jeftić Ničeva Kostić, 1972, kombinovana tehnika 5. Ukrasni, stilski ram za sliku ‘’Devojka sa crvenim šeširom’’, Paško Vučetić 1916. Radi se delima većeg formata, koja bi svakako mogla naći svoje mesto i u stalnoj postavci i zato je ovo bio trenutak da se izvrše konzervatorsko resauratorski radovi i dela pripreme ne samo za izložbu već i za dalju upotrebu. Za pojedina dela kao što je rad Paška Vučetića „Devojka sa crvenim šeširom,“ morala se uraditi resturacija rama dela, jer se radi o autentičnom ramu koji je tokom vremena pretrpeo znatne izmene i oštećenja. Više na linku