ICOM SRBIJA NAGRADA 2024
Timor mortis - Strah od smrti
Saša Srećković
Aleksandra Levnaić
Luka Šujdović
Etnografski muzej u Beogradu
U kampanji je povremeno korišćen slogan: ''Plašiš li se'' ? Kroz izložbu iznosimo stav da su tzv. inhibitorni strahovi naši istinski neprijatelji, a ne sama smrt, koja je samo deo božanskog ili prirodnog ciklusa, odnosno poretka stvari.
Izložba ''Timor mortis - Strah od smrti'' predstavlja multidiciplinarni ogled. Autori polaze od pretpostavke da je savremena kultura u znatnoj meri, i uglavnom na nesvesnom nivou, obeležena strahom od smrti. Izložba najpre odredjuje pojam, tj. temu, te njen istorijat na osnovu raspoloživih pisanih izvora, koji se prevashodno odnose na društvene elite u zapadnom kulturnom krugu. Potom se prelazi na karakteristike različitih kulturnih I etničkih prostora izabranih tako da ilustruju osnovne suštinske naglaske. Taj prelaz zatim vodi ka fokusu izložbe koji nudi komparativni uvid u tri različita kulturna prostora: Srbija (delimično I bivša Jugoslavija) sa sistemom podušja , Vlasi Istočne Srbije kao lokalni varijetet predstavljeni ritualom pomana, te prostorno veoma udaljena tradicija u vezi sa svetkovinom Dan mrtvih u Meksiku. Zajedničke osobenosti ovih vernakularnih kulturnih tradicija je u tome da kolektiv preuzima brigu nad svim kritičnim trenucima egzistencije svojih članova, a to se odnosi i na promišljanje ljudske konačnosti – smrti. Poseban segment izložbe se odnosi na zloupotrebu straha od smrti u industriji zabave I medija. Realizacija izložbe kombinuje postavku predmeta iz zbirki običaja I verovanja Etnografskog muzeja (i delimično ambasade Meksika u Srbiji), kratke tekstove kao objašnjenja, uključujući još kraće izreke velikih umova, I fotografije s terenskih istraživanja. Ciljevi izložbe su izgradjivanje jednog opuštenijeg pristupa temi u odnosu na pretpostavljenu uobičajenu reakciju, koja je obeležena osećajem užasa I konačnog poraza pred smrću. Takodje je važno ukazati na sakralni karakter smrti i tzv. ‘’umetnost umiranja’’ koje su negovali tradicionalni kolektivi, a iz kojih bi savremena kultura imala šta da nauči. Verovatno usled intrigantnosti teme i postavke, tokom trajanja izložbe autor je svakodnevno radio vodjenje posetilaca po izložbi. I pored blagog šoka koji je često doživljavan na početku izložbe, pri zaključenju obilaska publika je, uopšteno govoreći, osećala olakšanje I motivaciju da zajedno s autorima razgovara o mogućim odgovorima na strah od smrti.
U ovom projektu pošli smo od stručne obaveze da predstavimo zbirku običaja I verovanja Etnografskog muzeja. Medjutim, taj zadatak sam po sebi ne bi mogao proizvesti motivaciju koju smo stekli ‘’nadgradnjom’’, tj. koristeći opšteljudsko iskustvo kao kontekst I narativ u kojem se zbirka predstavlja. Izložba koristi lična iskustva i stav autora ukrštene s naučnim rezultatima, u meri u kojoj osećanja i lični doživljaji dozvoljavaju objektivizaciju teme. Dramaturgiju izložbe posebno gradi činjenica da je čovek – pripadnik savremene, ‘’zapadne’’ kulture s jedne strane toliko postigao u oblasti nauke (na pr.medicine), ali, s druge strane nije uspeo da eliminiše prirodni fenomen smrti. To uzrokuje njegovu frustraciju I strahove, koji su utoliko izraženiji ukoliko je savremeni čovek na drugom nivou prepun samopouzdanja, pa i oholosti u vezi sa sopstvenom ulogom u živom svetu. Okrilje kolektiva u tradicionalnim zajednicama pruža simboličnu zaštitu svojim članovima. Nasuprot tome,individua, koja je naizgled sasvim emancipovana u zapadnoj civilizaciji, nema tu mogućnost, jer je prepuštena sama sebi, pa je zbog toga njen strah od smrti izraženiji nego u medjusobno povezanim I solidarnim kolektivima. S obzirom da se radi o jednoj od centralnih tema celokupne ljudske egzistencije važno je bilo da se izaberu relevantni kratki tekstovi, u vidu izreka, a koji na lapidaran način ilustruju stav autora. Na svim printovima na izložbi, najpre autor u uvodu sažima osnovne poente odgovarajućeg segmenta izložbe, a onda su u nastavku predstavljene izreke pojedinih autoriteta koji su se bavili tom temom. Iako se radi o opšteljudskom iskustvu, odabir teme deluje pomalo apstraktno iz kojih razloga smo, radi postizanja odgovarajućeg ambijenta, uneli pojedine instalacije u izložbeni prostor (mrtvački kovčeg, ogledalo, šah I sl.) i multimediju: (1) ilustracije hrišćanskih tradicija; 2) rituali prikazani u etnološkim filmovima; 3) filmovi I fotografije u vezi s Danom mrtvih u Meksiku; 4) industrija zabave: horror filmovi, gejming I sl.
Aktivnosti
U prilogu je rezime sadržaja kataloga, koji odredjuje projekat kao izložbeni esej. Tema projekta je svakako interdisciplinarna i autori su svojevrsnim arbitrarnim postupkom selektovali podteme, odnosno segmente izložbe. Pored definisanja predmeta projekta, izložba daje osvrt na istorijat teme i na geografsku rasprostranjenost pojedinih relevantnih kulturnih obrazaca. Jedan segment se bavi čisto savremenim (zlo)upotrebama teme izložbe: straha od smrti. Priložena je fotografija sa izložbe, uvodni deo je zamišljen da dočara nelagodu i napetost koja posebno pripadniku savremene kulture pobudjuje pomisao na smrt.
https://etnografskimuzej.rs/izlozba/timor-mortis-strah-od-smrti/
_0_63953600%201742135086.jpg)
U dokumentu su ukratko navedeni osnovni naglasci u procesu formiranja narativa izložbe. Na priloženoj fotografiji je scena iz španske provincije snimljena 50-tih godina 20. veka. Ekskluzivno pravo za korišćenje dobijeno od naslednika fotografa Judžina Smita (SAD)
TIMOR MORTIS - storytelling odluke
Uvodni tekst kataloga, koji je indikativan u smislu izvora motivacije za pravljenje ove izložbe. Takodje je priložena fotografija naslovne strane kataloga, gde je korišćen fond dokumentacije Etnografskog muzeja. Prilog je link sa RTV Vojvodina
U prilogu je vlaška pomana, Radujevac kod Negotina, 60-te godine 20. veka (fotogr. br. 10430 iz dokumentacije Etnografskog muzeja u Beogradu ) Priloženi pisani dokument govori o obrazloženju nastanka izložbe. (prilog TV Santos, Zrenjanin)
Fotografija stećka iz 15. veka (Bukovik, Arandjelovac), inv.br. 3330. Uvodni tekst na izložbi. Link ka prilogu BETA agencije.
Tekst o tradicijskim kulturama je deo kataloga izložbe koji se bavi dominantnim segmentom prostorne organizacije izložbe, s obzirom da je indirektno omogućen komparativni uvid u to kako se 3 tradicijske kulture suočavaju sa smrću, a to su srpska (i u širem kontekstu, tradicije Zapadnog Balkana, zatim vlaška (tj. Vlasi Istočne Srbije) i meksička (tačnije, svetkovina Dan mrtvih). Taj segment naglašava ulogu kolektivne svesti u suočavanju sa smrću. Rituali su na taj način shvaćeni kao svojevrsna terapija za zajednicu, koja joj pomaže da lakše prebrodi smrt svojih članova. Ovde je istaknut značajan doprinos etnologije-antropologije u tretmanu teme. Fotografija enamluka u kojem se čuvao hodžin zapis, u narodu još ovek poznato zaštitno sredstvo protiv raznih pogibelji. Najzad, u linku je emisija na RTS 2 posvećena autoru izložbe, u kojoj se veći deo sadržaja odnosi na izložbu ''Timor mortis''
Na fotografiji prikazan deo izložbe s kućnim oltarom (tzv. ofrendom) za Dan Mrtvih u Meksiku. Dokument Triggers je poslužio kao osnova za interaktivni aspekt izložbe, i uglavnom je realizovan u vidu slobodnih razgovora s posetiocima izložbe, a tri navedena pitanja su predstavljala osnovna polazišta. Na linku je gostovanje autora na Radio Beogradu povodom izložbe.
https://www.rts.rs/radio/radio-beograd-2/5656601/jutarnji-vikend-program.html
Fotografije. Jedna od poenti u pristupu temi je forsiranje humora u suočavanju sa ljudskom konačnošću - tj.smrću. Priloženi tekst ilustruje specifičnost pristupa na izložbi. Smatrali smo da nije poseban izazov da se simboli tumače jednostrano, ili samo na jedan način. Zbog toga smo se trudili da predstavimo pojedine vizuelne simbole i predmete koji se mogu tumačiti na više načina, a ponekad su ta tumačenja zvučala i sasvim medjusobno kontradiktorno. U linku je razgovor s autorom izložbe na Radiju Slovo ljubve.
Na fotografiji detalj sa izložbe. U prilogu je tekst kataloga. Priloženi link reportaža o izložbi na RTS.
Fotografija : amajlije kao predmeti koji ljudima nekada i sada služe da odagnaju životne opasnosti i obezbede blagostanje. Priloženi tekst je radni dokument iz kojeg su nastajali pojedinačni printovi na izložbi. Ovaj se odnosi na moguće odgovore pri suočavanju sa smrću. Na linku je intervju autora na Euronews